İran'da dini lideri ölürse yenisi nasıl seçilir?

İran İslam Cumhuriyeti, teokratik bir sistemle yönetilen ender ülkelerden biridir. Bu sistemin merkezinde ise "Velayet-i Fakih" ilkesine dayanan Dini Lider (Farsça: Rahbar) makamı bulunur. Ülkenin en yüksek otoritesi olan dini liderin ölümü ya da görevden alınması durumunda yeni liderin nasıl seçileceği, İran Anayasası'nda belirlenmiştir. Ancak bu süreç sadece hukuki değil, aynı zamanda politik ve ideolojik dinamiklerle de şekillenir.

Dini Lider Kimdir ve Neden Bu Kadar Önemlidir?
Dini lider, İran'da Cumhurbaşkanı da dahil olmak üzere tüm sivil ve askeri otoritelerin üzerinde yer alan kişidir. Orduyu, yargıyı, devlet televizyonunu, güvenlik servislerini ve Devrim Muhafızları'nı kontrol eder. Aynı zamanda dış politikada da belirleyici etkisi vardır. Bu yüzden, dini liderin değişimi sadece İran iç politikası için değil, bölge ve dünya siyaseti açısından da büyük önem taşır.

YENİ DİNİ LİDER NASIL SEÇİLİR?
1. Uzmanlar Meclisi Devreye Girer
Yeni dini liderin seçimi, Uzmanlar Meclisi (Meclis-e Khobregan) adlı anayasal bir kurum tarafından gerçekleştirilir. 88 din adamından oluşan bu meclis, halk tarafından 8 yılda bir seçilir. Ancak adaylık sürecinde Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından ciddi bir filtreleme yapıldığından, meclis aslında sistemin içinden gelen kişilerden oluşur.

2. Adaylar Belirlenir
Uzmanlar Meclisi, yeni liderin seçimi için toplanır ve muhtemel adaylar üzerinde değerlendirmelere başlar. Bu adaylar genellikle Şii din adamları arasından seçilir. Adayda şu nitelikler aranır:

Müctehid seviyesinde fıkıh bilgisi (yani içtihat yapabilecek kadar dinî otorite),

Siyasi basiret ve liderlik kabiliyeti,

Toplumda saygınlık ve dini sadakat.

3. Oylama Yapılır
Uzmanlar Meclisi üyeleri, kapalı oturumlarla adayları müzakere eder ve nihayetinde gizli oylama ile yeni dini lideri seçer. Seçim sonucunda çoğunluğu alan aday, İran'ın yeni Rehberi olur.

GEÇİCİ LİDER MÜMKÜN MÜ?
İran Anayasası'na göre, olağanüstü durumlarda dini liderin ölümü ya da görev yapamayacak hale gelmesi durumunda, geçici bir liderlik konseyi kurulabilir. Bu konsey üç kişiden oluşur:

Cumhurbaşkanı,

Yargı Erki Başkanı,

Uzmanlar Meclisi'nin seçtiği bir din adamı.

Bu konsey, yeni lider seçilene kadar dini liderin görevlerini geçici olarak yürütür.

Kulisler, Güç Dengeleri ve Olası İsimler
Yasal süreç ne kadar açık görünse de, İran'daki lider seçimi çoğunlukla kapalı kapılar ardında gerçekleşen siyasi pazarlıklar, güvenlik kurumlarının etkisi ve dini çevrelerin ağırlığıyla şekillenir. Devrim Muhafızları, istihbarat teşkilatları ve hatta dini merciler, bu süreçte doğrudan etkili olabiliyor.

Zaman zaman kamuoyunda olası lider adayları tartışılır. Örneğin, şu ana kadar Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney'in oğlu Mücteba Hamaney, bu makam için adı geçen kişiler arasında yer almıştır. Ancak bu tür isimlerin kesinleşmesi, sistemin iç dengelerine bağlıdır.