Osmanlı cephelerinin genel durumu

15-16 Şubat 1916 Rus saldırıları karşısında Erzurum'u savunamayan III. ordu, Erzincan'a çekilir. Bu yenilgi üzerine Enver Paşa III. Ordu Komutanlığından Kamil Paşa'yı alarak II. Ordu Komutanı Vehip Paşayı görevlendirir. Trakya'daki II. Orduyu, Komutanlığına da Ahmet İzzet Paşayı atayarak, Rus Kuvvetlerini güneyden bir çevirme harekâtı ile imha edebilmek için Diyarbakır'a göndermeyi kararlaştırır. İstanbul'dan Diyarbakır'a ilk hareket eden Kolordu, Albay Mustafa Kemal Bey komutasındaki XVI. cı Kolordudur. 14 Mart 1916'da Diyarbakır'a gelebilen Mustafa Kemal Bey burada Genelkurmaylıktan gelen harekât planına göre kısım, kısım gelen birlikleri için karargâh yeri hazırlar. Konumu itibarı ile en elverişli yer olarak Silvan Kasabasını seçer ve çalışmalarını başlatır. Bu sırada terfisi gelerek Paşalığa yükselir. Silvan'a, XVI. Kolordu'nun bütün birlikleri 16 Nisan 1916 günü gelebilmiştir. Kolordu hemen savaş hazırlıklarına girişir. Fakat II. Orduya ait diğer birlikler daha gelmeden Liman Von Sandres Paşa, Berinden gelen bir haber üzerine Osmanlı Genelkurmaylığından bir karar çıkartarak Rus kuvvetlerine karşı Güneyden İkinci Ordu ile yapılması gereken Güneyden Çevirme harekâtı daha hazırlanmadan Türk Birliklerine saldırı emri gönderir. Amaç, Kafkas ordusundaki Rus birliklerinin, Avrupa cephesine taşınmasını önlemek içindir. Bu Emir üzerine III. Ordu Komutanı Vehip Paşa 31 Mayıs 1916'da saldırıya geçer. Mama Hatun'u Rus işgalinden kurtarır. 18 Nisan 1916'da Rus işgaline düşen Trabzon'dan Batıya doğru yol açarak işgalde buluna Rus birliklerine de saldır yapılır Bunlar Trabzon'a kadar sürülerek batıya doğru ilerlemeleri durdurulur.Kafkas ordusu birlikleri, Karadeniz kıyılarında ve Mamahatun, Bayburt, Gümüşhane, Kelkit ve Erzincan istikametinde yeni bir saldırı için hazırlığa girişir. Haziran ortasında saldırıyı başlatır. Güneyden II. ordunun Çevirme harekâtı hazırlanmadığı için, Ruslar saldırılarında başarılı olur. Çünkü Rusları güneyden çevirme harekâtını yapacak II. Ordu Birlikleri, XVI. Kolordu dışındaki birlikleri daha Doğu Anadolu'ya gelmemişlerdi bile. XVI. Kolordu Silvan Karargâhında toplanmış olmasına rağmen Mayıs ve Haziran ayları içerisinde karargâh ihtiyaçlarını karşılayamamıştır. Çünkü yakın çevredeki halk Rus ve Ermeni katliamından korunmak için evini barkını terk ederek batıya doğru göç vermiştir. Dolayısıyle bu bölgelerde üretim yapılamadığı için karargâh askerin gıda ihtiyacını dahi karşılamakta çok güçlük çekiyordu. Ayrıca yakın çevrede Bitlis, Siirt, Muş ve Bingöl'de Ermeni çetelerinin katliamına karşı halkın can güvenliği dahi sağlanamamıştı. Bu durumda II. Ordunun Haziran ayı içerisinde, Askeri Harekât planına göre çevirme harekâtını yapması mümkün değildi. Bu nedenle III. Ordu ağır asker kayıplarına uğrayarak geri çekilir. Yalnız, Alman çıkarları için yaptığımız bu ikinci vuruşmadaki Kaybımız, Sarıkamış harekâtı kadar ağır olmamıştı. Kısacası, Osmanlı Genelkurmayında görevli Alman Subaylar, kendi ülkelerinin çıkarları için, Harekât planına göre gerekli hazırlıkları yapılamamış bir orduya Haziran başlarında saldırı emrini vererek harcamışlardır. Almanya 21 Şubat 1916 da Verdön'de başlatmış olduğu saldırı ile amaçlarına ulaşamamıştır. Çünkü Avusturya'dan gelmesi gereken yardımcı kuvvetler gelmeyince, Fransa ezilmekten kurtulur. Fakat Som Irmağı boyunca İngiliz-Fransız saldırısı 24 Haziranda başlayana dek Verdön vuruşmalarını devam ettirir. Bu tarihten sonra Almanya savunmaya geçerek 1916 yılı boyunca vuruşmaları devam ettirir. 4 Haziran 1916 da Ruslar Tornopol-Lüzk arasında yaptığı saldırıyı Avusturya durduramayınca Alman Genelkurmaylığı Osmanlı'dan asker ister. Enver Paşa XV. Kolorduyu gönderir. Rus cephesinde Avusturya ve İtalyan Birlikleri ağır kayıplar verirken XV. Kolordu kahramanlık destanları yazdırarak Rus ilerlemesini durdurur. Galiçya'da büyük kahramanlıklar gösteren XV. kolorduya Alman ve Avusturya Başkomutanlıklarınca takdir ve tebrik belgeleri verilir.