Türkiye’de 1938 – 1950 arası eğitimde yeni yapılanma

Bu dönem, Atatürk’ün ölüm tarihi olan 10 Kasım 1938 ile Demokrat Parti’nin iktidara geldiği 14 Mayıs 1950 tarihleri arasını kapsamaktadır. Milli Şef İnönü dönemi olarak da adlandırılan bu dönemde önemli siyasal, sosyal ve kültürel değişmeler olmuş ve Türkiye tek parti iktidarından içinde muhalefetin de yer aldığı çok partili siyasal yaşama geçmiştir. Ayrıca 1945’lerden sonra Türkiye eğitimde, Batı’dan çok ABD’den etkilenmeye başlamıştır.
1940 yılında Ankara ve İstanbul liselerine Latince dersleri konulmuştur. Attila İlhan’a göre bu deneme, demokrasiye geçişle hızını kaybetmiş zaten köksüz olduğu için de terkedilmiştir. Prof. Erol Güngör’e göre hümanist kültür politikası bu dönemde de devam ederek bütün kültür ve eğitim kurumları ile desteklenerek yayıldı ve bütün okul kitapları yeni anlayışa göre değiştirildi.
Türkiye’de eğitim bakanlığının adı 1920’de “Maarif Vekaleti”, 1935’te “Kültür Bakanlığı” idi. 1941’de “Maarif Vekilliği” iken 1946’da “Milli Eğitim Bakanlığı” olmuştur. 1954’de tekrar “Maarif Vekâleti” ve 1961’de yine “Milli Eğitim Bakanlığı” olarak değiştirilmiştir.
1938–1950 yılları arasında görev yapan milli eğitim bakanları (MEB, 2010:29)
H. Ali Yücel (28.12.1938–5.8.1946), Reşat Şemsettin Sirer ( 5.8.1946–9.6.1948), Hasan Tahsin Banguoğlu (10.6.1948–22.5.1950)dur. Bu bakanlar arasında H.Ali Yücel, 7 yıl, 7 ay ve 9 gün görevde kalarak hem bu dönemin hem de Cumhuriyet tarihinin en uzun görev yapan bakanı olmuştur.
Hasan Ali Yücel, 1938–1946 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı yaparak Cumhuriyet tarihinde bu görevde en uzun kalan bakan olmuştur. Onun Milli Eğitim Bakanlığı döneminde ilköğretimde 1939 Köy İlkokul Müfredat Programı, 1948 İlkokul Müfredat Programı, 1938 Ortaokul Müfredat Programı, 1938 Lise Müfredat Programı ve 1948 Lise Müfredat Programları hazırlanarak hayata geçirilmiştir.
Yükseköğretimde ise 1943’te Ankara’da Fen Fakültesi, 1945’te Tıp Fakültesi, 1948’de Ziraat ve Veteriner fakülteleri ile İstanbul’da Orman Fakültesi ve 1949’da Ankara’da İlahiyat Fakültesi açılmıştır. En önemlisi de 1946 yılında 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu çıkarılarak üniversiteler özerkliğe ve tüzel kişililiğe kavuşmuşlardır.
Öğretmen yetiştirme konusunda ise hem kendi döneminde hem de döneminden sonra çok tartışılan köy enstitüleri açılmıştır. Enstitülerde ürün yetiştirme, meyvecilik, sığır ve koyun besiciliği, arıcılık ve tavukçuluk yapılmış ve yeni binalar inşa edilmiştir. Ayrıca enstitülerde yörenin özelliklerine göre Isparta Gönen’de gülcülük, Trabzon Beşikdüzü’nde balıkçılık, Kayseri Pazarören’de tiftik keçisi üretimi, Adapazarı Arifiye’de ipek böcekçiliği gibi farklı alanlarda çalışmalar yapılmıştır.
Köy enstitülerine öğretmen yetiştirmek amacıyla 1942–43 öğretim yılında Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü açılmıştır. Öte yandan Gazi Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsünde Fransızca, İngilizce, Almanca, Müzik, Resim-İş, Beden Eğitimi, Fen ve Edebiyat bölümleri açılmıştır. Bundan başka Balıkesir, Edirne ve İstanbul Eğitim Enstitüleri ile Kız Teknik Öğretmen Okulu ve Erkek Ertik Öğretmen Okulu eğitim-öğretime başlamıştır.
  H. Ali Yücel’in Bakanlığı döneminde, örgün eğitimde bu gibi gelişmeler olurken çoğunluğu Batı’dan az sayıda Doğu’dan olmak üzere klasik eserler Türkçe’ye çevrilerek Türk kültürüne kazandırılmıştır. Ayrıca gözle görülür biçimde bir yayım faaliyetinin de yapıldığı dikkati çekmektedir. Örneğin İlköğretim Dergisi, Tebliğler Dergisi, Güzel Sanatlar Dergisi, Tercüme Dergisi, Teknik Öğretim Dergisi, Tarih Vesikaları Dergisi bu dönemde yayımlanmaya başlamıştır.
Ayrıca Birinci İmla Kılavuzu, Türkçe Sözlük, Hukuk Sözlüğü, sonradan Türk Ansiklopedisi adı verilen İnönü Ansiklopedisi, İslam Ansiklopedisi ve Sanat Ansiklopedisi yayımlanmıştır.
Ayrıca orta dereceli okul kitaplarındaki teknik terimler Türkçeleştirildiği gibi bunun üniversitede de yapılması için Milli Eğitim Bakanlığı İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü’ne ve yüksekokul müdürlüklerine yazılar göndermiştir.
Sonuç olarak bu dönemde örgün eğitimde ve yayım faaliyetinde gerçekten takdir edilecek gelişmeler olmuştur. Buna karşılık liselere Latince dersinin konulması ve millilikten uzak hümanist kültür politikasının takip edilmesi, bugün yaşadığımız kültür buhranına ortam hazırlamıştır, denilebilir.