Aşıda 'bekle-gör' eğilimi ağır basıyor

 

RECEP BAHAR / DETAY HABER

 

2020 sonbaharı, Covid-19 salgınının birçok ülkede ikinci dalgayı görmeye başlaması ve günlük vaka sayılarındaki rekor artışlarla başladı. Kasım ayında günlük bazda tespit edilen vaka sayısı zaman zaman 600 bini aştı. Ancak bu ay içinde aşılarla ilgili peş peşe umut vadeden açıklamalar geldi. Ama henüz her şey bitmedi… Lakin rekor sürede geliştirilen bu aşılarla ilgili pek bir şey bilmiyoruz. Tarihte üretilen aşıların çoğunu geliştirmek yıllar sürdü. Ancak salgınının başlamasının üzerinden henüz bir yıl bile geçmeden yüzlerce aşı adayı ortaya çıktı. Bu çalışmalar hiç olmadığı kadar hızlı ilerledi.

Geniş kitlelerde (üçüncü faz) denenen 11 aşıdan beşi öne çıktı. Sırasıyla Biontech, Rus Gamaleya Enstitüsü (Sputnik 5), Sinovac ve CoronaVac (Çin), Moderna ve son olarak Oxford üçüncü faz çalışmalarında alınan ilk sonuçların yüksek oranlarda etkili olduğunu duyurdu. 

 

İddialara peş peşe geliyor

 

Bilim çevreleri, söz konusu aşı adaylarıyla ilgili çok sayıda bilinmezin olduğunu dile getiriyor. Örneğin Rus Gamaleya Enstitüsü'nün geliştirdiği Sputnik 5 için yeterince saha araştırması yapılmadığı aktarılıyor. Türkiye'de de gönüllülere uygulanan Çin'in Sinovac ve CoronoVac için de daha fazla klinik veri gösterilmesi isteniyor. Endonezya Sinovac'ı geliştiren Çinli şirketten daha fazla kanıt talep etti. Türkiye'nin 50 milyon doz alması planlanan Sinovac ve CoronaVac aşıları, ülkemizin yanı sıra Brezilya ve Birleşik Arap Emirlikleri'nde (BAE) gönüllülere uygulandı. Ancak BAE'deki aşı denemeleri ülkede yaşayan yabancı sağlık çalışanlar üzerinde yapıldı. Buna rağmen BAE, acil kullanım için henüz aşıya onay vermedi. CoronaVac'ın Brezilya'da insanlar üzerindeki deneyleri, Brezilya'da biyolojik araştırmalar yapan Butantan Enstitüsünün iş birliğinde Temmuz sonlarında başlamıştı. Ülkede 13 bin gönüllü üzerinde denen aşı adayının deneyleri, beklenmedik bir yan etki nedeniyle 10 Kasım'da durdurulmuş ve 12 Kasım'da yeniden başlatılmıştı. Sao Paulo eyaleti, başarılı olması durumunda 46 milyon dozluk aşı almanın yanı sıra Çinli ilaç şirketiyle aşının üretimi için gerekli teknolojinin Butantan Enstitüsüne aktarılması üzerine anlaşmıştı. Daha fazla klinik deney talebi Batılı ilaç şirketlerinin aşıları için de talep ediliyor. Örneğin Oxford Üniversitesi ile İngiliz-İsveç ilaç şirketi AstraZeneca'nın geliştirdiği aşının ağırlıklı olarak 55 yaş altı deneklere uygulanması da ciddi soru işaretlerine yıl açtı. 

 

Yeni teknolojiler devrede

 

Bu beş aşının ortak özelliği, geleneksel aşılara göre nispeten daha yeni teknolojilerle geliştirilmiş olmaları. Özellikle BioNTech ve Moderna aşıları onaylanması durumunda tarihte RNA teknolojisi kullanılan ilk aşılar olacak.

Geleneksel aşılarda enfeksiyona sebep olan virüsler, zayıflatılarak ya da etkisizleştirilerek vücuda enjekte ediliyor, böylelikle vücut, kendisine zarar veremeyecek hale gelen virüse karşı bağışıklık kazanmayı öğreniyor.

RNA tabanlı aşılarda ise virüsün tamamı yerine onun genetik bilgisini taşıyan RNA zincirinden kritik bir kısım vücuda enjekte ediliyor. RNA aşıları ise kısa zamanda daha fazla üretim yapılabilmesine olanak sağlayacak bir teknolojiye sahip. RNA teknolojisiyle geliştirilen aşıların özellikle önümüzdeki 5 yıl içinde beyin üzerinde nasıl bir etkiye yol açacağı bilim dünyasının da üzerinde hassasiyetle durduğu bir konu. 

Viral vektör aşılarında da yine gen teknolojisi kullanılarak, virüsün taşıdığı genetik materyalin bir kısmı, başka bir virüs içine yerleştiriliyor ve vücuda enjekte ediliyor. BioNtech ve Moderna aşıları RNA tabanlı, Sputnik V ve Oxford/Astrazeneca aşıları da viral vektör tabanlı aşılar. Çin Sinovac ise inaktiv tabanlı bir aşı. Türkiye'de de aşı bu yöntemle geliştiriliyor. 

 

İnsanlar mesafeli

 

Aşılar hazır olmasına hazır da çok sayıda ülkede yapılan araştırmalar sıradan insanların bu aşılara karşı mesafeli durduğunu ortaya koyuyor. Amerikan Newsweek dergisinin bu haftaki manşetinde Amerikan halkının yüzde 40'ın aşı olmaya istekli olmadığını ortaya koydu. Benzer tablo Avrupa'da da ortaya çıkmış durumda. Türkiye'ye gelince araştırma şirketi Barem'in 1000 kişiyle yaptığı çalışmaya göre, görüşülen her 3 kişiden biri "aşı Türkiye'de üretilirse hemen olurum" fikrinde! On kişiden dördü (yüzde 38) aşının denenmesi için bir süre bekleme, yüzde 15'i ise kim üretirse üretsin koronavirüs aşısı olmama kararında. Araştırmaya göre, Türkiye'de üretilen dışında aşının üretildiği ülkenin bir cazibesi görünmüyor. En yüksek talebi Avrupa Birliği'nde üretilen aşı alsa da tercih edenlerin oranı çok düşük (yüzde 2.2). ABD (yüzde 0.7), Çin (yüzde 0.6) ve Rusya'dan (yüzde 0.4) gelen aşıların aşı olma isteği yaratmadığı kesin. Aşı konusunda erkekler kadınlardan daha istekli. Gençler ise daha temkinli. Eğitim arttıkça sorgulama da artıyor!

Bu durumda devletlerin ve havayolu gibi şirketlerin aşı uygulamalarını teşvik etmeleri bekleniyor. Avustralya'nın resmi bayrak taşıyıcı havayolu şirketi Qantas, yabancı yolculardan aşı sertifikası isteyeceğini şimdiden ilan etti. Şirketlerin de çalışanlarından benzer şekilde sertifika istemeleri, hatta toplu aşı kampanyaları başlatmaları bekleniyor.