Basın özgürlüğünde fena çuvalladık

YENAL ARMAN / DETAY HABER

Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütü, gazetecilere yönelik baskıya hız verdiği gerekçesiyle 2023 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde Türkiye'yi 180 ülke içerisinde 165'inci sırada gösterdi. 2021'de bulunduğu 153'üncü sıradan geçen yıl sivil toplumun hak arama performansı sayesinde 149'uncu sıraya yükselen Türkiye, 2023 endeksinde, özellikle gazetecilere yönelik toplu tutuklamalar ve medya özgürlüğünü tehdit eden sosyal faktörler nedeniyle 16 sıra birden gerilemiş oldu. Dünya Basın Özgürlüğü Günü'nde bu yıl 21'incisi yayımlanan 180 ülkeli endeks, 31 ülkede basın özgürlüğü durumunu "vahim", 42'sinde "kötü", 55'inde "sorunlu", 52'sinde de "çok iyi" veya "iyi" olarak ayrıştırıyor. Bu durumda, gazeteciliğin 10 ülkeden 7'sinde güçlükle yapılabildiğinde ve sadece 10'da 3'ünde tatmin edici bulunduğu ortaya çıkıyor. Norveç'in yedi yıldır üst üste başı çektiği endekste, İrlanda ve Danimarka ikinci sırada yer aldı. Sıralamada 22 sıra ilerleyen Hollanda (6), gazeteci Peter R. De Vries cinayeti öncesinde bulunduğu konumuna geri döndü. Endeksin son üç sırasında ise Asya ülkelerinden; muhabir ve haber yorumcularına yönelik baskıları oldukça ileri bir noktaya taşıyan Vietnam (178), gazeteciler için en büyük hapishane olan ve propaganda içerik ihracatçısı olarak nitelendirilen Çin (179) ile Kuzey Kore (180) gösterildi.

Türkiye en ciddi gerileme gösteren ülkelerden

Kimi radikal politik, sosyal ve teknolojik dönüşüm ve istikrarsızlıklara da işaret eden endekste Türkiye, "sorunlu" kategoriden "vahim" olana gerileyerek en sert düşüş gösteren ülkeler arasında yer aldı. Türkiye, 2002 yılında 99. sırada kendine yer bulduğu sıralamada 2016'da 151, 2017'de 155, 2018 ve 2019'da 157'nciliğe kadar gerilemişti. 2020'de 154, 2021'de 153, geçen yıl da 149'uncu sırada gösterilmişti. Basın özgürlüğü şartlarının genel olarak ağırlaşmasına karşın Türkiye önceki iki yılda gazetecilerin tahliye edilmesi, tutuklama yerine adli kontrole rağbet edilmesi ve ifade özgürlüğü örgütlerinin hak aramada etkili mücadele yürütmesi açısından 2022 raporunda 149'uncu sıraya yükselmişti. Ancak geçen yıl Türkiye endekste "görülmedik bir düşüş" yaşadı ve 165'inci sıraya geriledi. 180 ülkede medyada çoğulculuk, medya ortamı ve bağımsızlığı, oto sansür ve habere yönelik müdahaleler, yasal çerçeve, şeffaflık, altyapı ve ihlaller gibi onlarca parametrenin katsayı temelinde sıralamaya dönüştürüldüğü RSF raporu ilk kez 2002 yılında yapıldığında Türkiye 99'uncu sıradaydı.

Avrupa önde Ortadoğu sonda

Endekste kıtalar düzeyinde sıralama ise, Avrupa, Amerika, Afrika, Asya-Pasifik ve Ortadoğu ile Mağrip bölgesi şeklinde kendini gösterdi. Örneğin Afrika kıtasında Botswana 65, Burkina Faso 58, gazeteci Martinez Zongo'nun öldürüldüğü Kamerun 138, medyanın Cumhurbaşkanı İssaias Afezorki'nin keyfiyetine terk edildiği Eritre 174'üncü sırada yer aldı. Kayıp ve rehin tutulan gazetecilerin varlığı nedeniyle medya için en tehlikeli bölge olarak belirlenen Ortadoğu'da, Suriye 175, Yemen 168, Irak 167, Filistin 156, Suudi Arabistan 170'inci sırada. Medya patronu olan İhsane El Kadi'nin yargılandığı ve otoriter hamlelerin sürdüğü Cezayir de 136'ncı sırada gösterildi.

Son bir yılda Türkiye'de 32 gazeteci tutuklandı

Türkiye Gazeteciler Sendikası'nın hazırladığı 2022-2023 Basın Özgürlüğü Raporu'na göre; 3 Mayıs itibarıyla 47 gazeteci, gazetecilik faaliyetleri nedeniyle cezaevinde bulunuyor. 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü'nde yayınlanan rapora göre; son bir yılda en az 96 gazeteci fiziksel saldırıya uğradı, 43 gazeteci sözlü olarak tehdit edildi, 32 gazeteci tutuklandı. 3 Mayıs 2023 tarihi itibarıyla 47 gazeteci hâlâ cezaevinde. Rapora göre ülkemizde tutuklu gazetecilerin yüzde 80'i 'silahlı örgüt üyeliği suçu' ile suçlanıyor. Raporda ayrıca şu veriler yer aldı: "97 gazeteci gözaltına alındı. Gazeteciler gözaltında toplamda 1087 saat kaldı. 33 gazeteci ise haklarında açılan soruşturmalar nedeniyle ifade verdi. Geçen yıl görülen 125 ceza yargılamasında 263 gazeteci yargılandı. 35 davada karar çıktı. 90 yargılama devam ediyor. 55 yıl 1 ay 21 gün hapis cezası kararı çıktı. 63 gazeteci ise beraat etti. 19 bin TL adli para cezasına hükmedildi. Gazeteciler aleyhine açılan 14 tazminat davasının 7'sinde karar çıktı. Toplamda 120 bin TL tazminata hükmedildi. 4 bin 148 habere ve 46 haber sitesine erişimin engellenmesine karar verildi. 682 haberin tamamı veya bir bölümünün içerikten çıkarılmasına karar verildi. 9 haber içeriğinin arama motorlarından ilişkilendirilmesi, unutulma hakkı gerekçesiyle kesildi. RTÜK'ten 58 ayrı idari para cezası kararı çıktı. Toplamda 13.7 milyon TL idari para cezası kesildi. 33 defa yayın durdurma cezası verildi. 26 medya çalışanı depremde hayatını kaybetti."