Epistemoloji ve bilgi problemi

Epistemoloji  Antik Yunanca "episteme" bilgi ve "loji" ya da bilgi felsefesi, bilgiyle ilgilenen bir felsefe dalıdır. Epistemologlar, bilginin doğası, kaynağı ve kapsamı, epistemolojik gerekçelendirme, inancın rasyonelliğini ve diğer çeşitli konuları incelemektedir.(1)

Epistemolojik açıdan öncelikle doğru bilgiyi elde etmek için temel ilkeler belirlenmeli bunun için amaç ve yöntem oluşturmalıdır. Ve en nihayetinde bunu hayata geçiren ve yaşayan bir sistem oluşturulmalıdır. Zira Epistemoloji, felsefenin; etik, mantık ve metafizikle birlikte dört ana dalından biri olarak kabul edilir.

Epistemolojinin, Bilgi nedir? Bilginin kaynağı nedir? Bilginin değeri nedir? Doğru bilgi var mıdır? Bilginin sınırı nedir? Bilginin yöntemi nedir? İnsan neyi bilebilir? Gibi temel soruları vardır.

Doğru bilginin ölçütü olarak farklı felsefi yaklaşımlar aklı, deneyleri, gözlemlenebilir olguları, faydayı, sezgileri ya da özleri (fenomen) kabul etmiştir. Ancak yaklaşımlar bunlarla sınırlı değildir.(2)

Bugünün bilgi dünyasının maalesef bir metodoloji problemi yaşadığını görüyoruz. İnsanlık açısından birçok toplum bilgiyi elde etme ve doğru kullanma konusunda usül ve yöntemi maalesef güncelleyemedi. Güncelleyemediği için bunu gerçekleştiren toplumların hegemonyasında kaldı. Ve maalesef bizler de genel ve yeni bir usül ve yöntem belirleyemedik.

Ancak yine de önümüzde küresel bir problem görülüyor. Çünkü günümüz dünyasının akademisyenleri, aydın ve entelektüelleri bu anlamda insanlık adına bir kaos içindeler. Bu da zamanla üretkensizliği doğurdu ve bulduğu çözümler maalesef çözüm yerine düğüm olmaktan da öteye geçemedi.

Oysa felsefe bunu kendi iç dinamiklerinde gerçekleştirmiştir. Bilgi felsefesinin temel prensipleri, "etik" ahlak felsefesi, "Epistemoloji" bilgi bilimi veya bilgi teorisi, "metafizik", "bilim felsefesi" gibi teori yöntem ve disiplinler edinmiştir. Çünkü hakikate ulaşılma çabası içine girildiğinde epistemolojinin olmaması düşünülemez. Bu anlamda gerçeğe ulaşmak isteyen doğruluğa akli bir kavrayışla ya da deneysel bir yöntem olan "ampirik" metotla erişip erişemeyeceğine belirleyen ilk disiplin epistemolojidir. 

Epistemoloji, bu ve diğer tartışmalarda "Ne biliyoruz?"(3), "Bir şeyi bildiğimizi söylemek ne anlama gelir?"(4), "Gerekçelendirilmiş inançları gerekçelendirilmiş kılan nedir?"(5) ve "Bildiğimizi nasıl biliyoruz?"(6) gibi soruları cevaplamayı hedefler.

Ancak bunlar bilgi kirliğinden kaynaklanan problemlere çözümler olmayıp, bilgiyi edinmedeki problemlere çözümler olduğu da unutulmamalıdır. Ki bizim konumuz bilgiyi edinme metotlarından ziyade bilgi fazlalığından kaynaklanan bilimsel süzgeçleri oluşturmak ve bilgi kirliliğinin önüne geçecek süzgeçleri oluşturan yeni bir felsefi metot oluşturmaktır. Bunun için ayracı doğru yere koymamız gerekir. Doğru bilginin kullanım alanlarını belirlemek gereksinimden öte bir zorunluluktur. Bu yüzden artık doğru bilgi ve özellikle doğru bilginin doğru kullanımı için usül ve yöntem belirlemek durumundayız. 

Bu yüzden hayatımızda bilgileri aktüel olarak kullanacak alanları öncelikle belirlememiz gerekir. Aksi halde plakaların ya da telefon numaralarını hepsini ezbere bilen, trigonometri bilgilerini hafızasında tutan, yabancı bir kaç dil bilip o dilin edebiyatını, kültürünü ve sosyolojik yapısını bilmeyen, sadece ezberden oluşan ve birçok bilgiyi hard diskine yerleştiren ama yorum yapamayan, ileriyi göremeyen, proaktif olmayan/olamayan bir nesil bırakacağız geleceğe. 

Bilgi için ezber elbette bir yöntemdir ancak bilim için bu sadece başlangıçtır. Bütüncül bir ezber kurgusuyla yapılan ilmi bir çalışma, o bilim dalı için kendisini tüketmesi ve ilerlemesini durdurması anlamına gelir.

Bunun için ancak ve ancak acil eylem planı olarak öncelikle bireysel olarak çözümler ortaya koymak zorunda olduğumuz görülüyor. Çünkü bunun genel geçer bir metot haline gelmesi ve nesnel bir kabul görmesi için öncelikle her bireyin teker teker gerçekleştirmesi gerekir ki toplumlarda kabul görsün. Nihayetin de kitleler halinde bunu başarsak bile,  geleceğe aktarmak ve sonuçları için bile en az bir nesil gerekir. Dolayısıyla ivedilikle bugünden başlayarak bir nesil sonrasını (ki bu da ortalama en az 25 yıl) göz önüne alarak bir program yapmalıyız.

Bilginin doğru yerde kullanımını sağlamak bile problemken; günümüzde doğru bilgiye ulaşmak çok daha güçtür. Zira bilginin sonuçlarından önce doğruluğunun bilinmesi gerekir. Yoksa bilginin hayata geçirilmesi zor, belki de imkansız hale gelir. Aksi halde gereksiz bilgilerle yüklü, üretemeyen donuk zihinlerin kendisi bir problem olacak bu da çözümsüzlüğü ortaya çıkaracak, üretimi ve gelişimi durduracaktır. Böyle giderse kısa sürede George Orwel'in "1984" romanındaki gibi tamamen ya üst aklın kontrolüne giren, hafızası kayıp bireyler haline geleceğiz. Ya da Amerikan sinemasının Hollywood'da sık sık işlediği yapay zekanın tahakkümü altında kalacağız veya yapay zekanın bizatihi kendisi olacağız.

Kaynaklar:

1- "Kuramsal Bilginin Oluşumu ve Toplumsal Bilgiye Dönüşümünde Epistemoloji Bilgi Hizmetleri İlişkisi I" (PDF). Özgür Külcü - Marmara Üniversitesi. 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

2- Beyter, Taner (26 Temmuz 2019). "Epistemoloji (Bilgi Felsefesi): Neyi, Ne Kadar, Nasıl Bilebiliriz?" Evrim Ağacı. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.

3- "Epistemology". Encyclopedia Britannica. 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2020.

4- Steup, Matthias (2005). Zalta, Edward N. (Ed.). "Epistemology". Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2014 bas.).

5- Carl J. Wenning. "Scientific epistemology: How scientists know what they know" (PDF). 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

6- Epistemology". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 30 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.