Hangi bitki hangi derde deva?

Diplomalı aktar Yunus Ersin, aktarlık sanatının bilgi birikimi ve tecrübe gerektiren bir saha olduğunu belirterek, şifa umularak temin edilen bazı bitkilerin fayda yerine ciddi rahatsızlıklara yol açabileceğini, hangi bitkinin neye faydalı olduğunun bilinmesi gerektiğini ifade ediyor

Nurettin MUTLU-İstanbul

Dünkü söyleşimizde diplomalı aktar Yunus Ersin'den hastalıklara karşı, bitkilerin yaprakları, çiçekleri, meyveleri, tohumları, kökleri ve kabuklarının kullanıldığını öğrenmiştik. Şifalı bitkilerin kullanımının 4-5 bin yıl kadar eskilere uzanığını ve Anadolu insanının doğadan gelen bu tedavi metoduna hayli aşina olduğunu da yine dün işin uzmanından dinlemiştik. Toplanan bu bitkilerin nasıl kullanıldığını ve saklanma koşullarının hangi ortamda sağlandığını ise bugün soracağız Yunus beye ve aktarlık sanatının inceliklerini onun dilinden dinyeceğiz.Şifalı bitkilerin kurutulması ve saklanması Şifalı bitkilerin bozulmasını önlemek, uzun süre muhafaza etmek ve devamlı kullanabilmek için kurutulmalarının gerektiğini belirten Yunus Ersin, kurutma işleminin, kurutulacak materyalin cinsine ve taşıdığı maddelere göre çeşitlilik gösterdiğini kaydetti. Ersin şu bilgileri verdi:"Bitkilerdeki etken maddeleri parçalayan enzimler 35º-50º 'de etkili olduklarından, bitkilerin çok az bu ısıda kalmaları ve kurutmanın bu derecelerin üstünde veya altında yapılmasına dikkat edilmelidir. 1-Güneşte kurutma:Sadece belli bitkiler direkt güneşe serilerek kurutulurlar. Kurutma işlemi birkaç saat ile birkaç hafta arasında tamamlanır. Yalnız iklimi uygun bölgelerde uygulanır.2-Gölgede kurutma:En çok kullanılan kurutma yöntemidir. Kurutulacak bitkiler, demetler halinde asılarak veya ince bir tabaka halinde yere, kurutma raflarına serilerek üstü kapalı ve güneş görmeyecek şekilde açık havada kurutulurlar. Küflenmeyi önlemek ve kurutmayı kolaylaştırmak için malzeme sık sık alt üst edilir.3-Camekân içinde kurutma:Kurutma süresini kısaltmak ve enzimlerin etkisini azaltmak için kurutma camekân içinde yapılır. Özellikle su buharı ile doymuş havanın dışarı atıldığı aspiratör sistemli seralar bu iş için çok uygundur.4-Sıcak hava ile kurutma:İklimi, açık havada kurutma yapmaya uygun olmayan bölgelerde uygulanan bir usuldür. Masraflı olmasına karşın kaliteli drog elde edilir. Kurutulacak malzeme sıcak hava (50º- 120º) ile ısıtılan mekânlarda kurutulur. Kurutulacak malzemenin miktarına göre 3 yöntem uygulanır:- Kurutma dolabı- Kurutma odası- Kurutma tüneliKurutulan bitkilerin saklanması da ayrıca önemlidir. Rutubet, ısı ve ışık bozulmayı hızlandırır. Bitkiler, serin, kuru ve karanlık yerlerde saklanmalıdır. Kese kâğıdı, bez torba, cam kavanoz, mukavva veya teneke kutu içinde saklanmalıdır. Plastik torbalar bitkilerin saklanması için uygun değildir. Çünkü kısa zamanda küflenme başlar".Şifalı bitkilerin kullanılış biçimleri hakkında ise Ersin şu temel sıralamayı yapıyor:1-Toz: Kurutulmuş bitkilerin havanda dövülerek veya bir değirmende çekilerek toz haline getirilmesiyle elde edilir. Suyla veya bal (şeker hastalığı yoksa) ile karıştırılarak içilebilir. 2-Hap: Toz haline getirilmiş bitki yardımcı maddelerle kaplanarak hap haline getirilebilir. 3-Dekoksiyon: Parçalanmış bitki üzerine soğuk su dökülüp kaynatılır veya doğrudan kaynar su dökülüp kapalı bir kapta bekletilir. 4-İnfüzyon: Uçucu yağında etkili madde içeren bitkilerde bu yağın buharlaşarak kaybını engellemek için üstü açık kalacak şekilde kaynatma işlemi uygulanmaz. Kapalı bir kapta toz halindeki bitki üzerine sıcak su dökülerek bekletilir veya soğuk su eklenerek kapatılır (5 dak). Her defasında taze olarak hazırlanmalıdır. 5-Tentür: Bitki parçalarının uzun süreyle (2-3 hafta) su içinde tutulmasıyla veya alkol ve eter gibi çözücülerde tutulmasıyla (10 gün) elde dilen sıvıdır. 6-Ekstre: Tentür elde edildikten sonra sıvının yoğunlaştırılarak bal veya macun kıvamına getirilmesidir. 7-Tıbbi Yağ: Bitkinin yağından faydalanmak amacıyla bitkinin çeşitli kısımlarının sıkılması veya ezilmesiyle elde edilir. 8-Kokulu Yağ: Kokulu çiçek veya bitki parçaları zeytinyağı veya susam yağının içinde uzun süre (1-3 gün) bekletilir. 9-Pomat: İyice toz haline getirilen bitkinin, katı veya sıvı yağlar ile karıştırılarak haricen kullanılmak üzere merhemleri yapılabilir.Türkiye'de en çok kullanılan şifalı bitkilerAdaçayı (Salvia officinalis):Yaprakları kurutularak kullanılır. Tüm yapraklı şifalı bitkiler gibi adaçayı da sıcak suda 2-3 dakika demlendikten sonra içilir. Tansiyon hastaları ve erkekler nadiren kullanmalıdır.Birleşimindeki (%1-2,5) oranındaki uçucu yağ sayesinde balgam söktürücü etkisi vardır.. Tüberküloz (verem) gibi çeşitli akciğer hastalıklarında kullanılır.. B12 vitamini sayesinde hücre yeniler.. Aşırı terlemeyi önler.. Kan şekerini düşürür. . Östrojen hormonunu güçlendirir.. Sivilce ve akneleri iyileştirir.. Boğaz iltihabında ve anjinlerde gargara olarak kullanılır.Alıç Çiçeği veya Meyvesi (Fructus Crataegi): Kurutulmuş meyveleri, çiçekleri veya kabukları toz halinde bal ile karıştırılarak veya kaynatılarak kullanılır. . Sinir sistemi yatıştırıcıdır.. Spazmları azaltır.. Kalp atışlarının hızını yavaşlatır. . Tansiyon düşürür. . İdrar söktürür. . Çok kullanılırsa kabızlık yapar; ama dengeli kullanılırsa tedavi eder.Aslan Pençesi (Anagyris arvensis):Sıcak suya atılan bir tutam bitkinin demlenmesi suretiyle kullanılır. Önemli bir bitkidir. . Karaciğer hastalıklarına karşı, (Siroz, hepatit vs). Kansızlık tedavisinde,. Kadınların hormonal dengesizliklerinin düzenlenmesinde,. İltihabik akut bronşitlere karşı,. Verem ve diğer akciğer hastalıklarının tedavisinde kullanılır."  Diplomalı aktar Yunus Ersin, şifalı bitkilerin gelişigüzel kullanılmasının fayda yerine zararlı olabileceği uyarısında bulunarak, konu ile ilgili geniş ve güvenilir bilgi almak için kendilerine ulaşılabileceğini sözlerine ekledi.