İmam Ali (a.s), Hz. Muhammed'in (s.a.a) peygamber olarak gönderilişinden on yıl önce dünyaya geldi. Peygamberliğin başlamasıyla birlikte bütün sıkıntılara, baskılara tanık oldu. Mekke dönemi -Müslüman ümmetin oluşum evresi, risaletin sağlam ve sarsılmaz temellerinin atıldığı dönem- boyunca Hz. Resûl'ün (s.a.a) bütün adımlarını birebir yaşadı. Medine dönemindeki bütün olaylara da katıldı.
Ali (a.s.) Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra, Resûlullah'ın (s.a.a) emri üzere rabbani yol gösterici meşale ve İslâmî önderliği üstlendi. Bütün olumsuzluklara rağmen o, bu zor zamanda nebevi görevini sürdürdü. Siyasî liderlik karşısında kendisini, değirmen taşına göre mil konumunda görmesine karşın halifelerle uyumlu hareket etti. Sabretti. Yirmi beş yıllık süreç boyunca sapkın uygulamaları gözüne bir çöp kaçmışçasına acı hissederek gözlemledi. Nihayet ümmet, yirmi beş yılın sonunda, Resûlullah'ın (s.a.a) çizgisinden bu tehlikeli sapmanın bazı sonuçlarını görebildi.
Bu noktada ümmet İmam'a sığındı. Sadece beş yıl süren bir süre içinde bütün ciddiyetiyle sorumluluğu omuzladı. Nihayet tertemiz kanını Allah yoluna feda etti. Allah'ın rızasını kazanmak, İslâm toplumunun vicdanında ve insanlığın kalbinde kök salması için mücadele verdiği nebevi değerlerin sağlamlaşması uğruna kendini kurban etti.
Bu bakımdan İmam Ali'nin (a.s) hayatı iki ana döneme ayrılmaktadır:
Birinci dönem: Doğumundan Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatına kadar süren dönem.
İkinci dönem: Peygamber'in (s.a.a) vefatından meşru imamlık görevini üstlenmesine ve ibadet ederken mihrapta şehit edilmesine kadar süren dönem.
Yaşadığı dönemlerin, içinde bulunduğu objektif koşulların çeşitliliğini göz önünde bulundurarak İmam Ali'nin (a.s) hayatını birkaç aşamada incelenebilir:
Birinci aşama: Doğumdan Hz. Muhammed'in (s.a.a) peygamber olarak gönderiliş zamanını kapsayan aşama.
İkinci aşama: Hz.
Muhammed'in (s.a.a) peygamber olarak görevlendiriliş zamanından hicrete kadar süren aşama.
Üçüncü aşama: Hicretten Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatına kadar süren aşama.
Bu üç aşama, İmam Ali'nin (a.s) hayatının birinci döneminin kapsamına girerler. Bu dönemde Hz. Ali (a.s) Resûlullah'a (s.a.a) mutlak bağlılığı, Resûlü ve risaleti ölümüne savunmasıyla belirginleşmişti.
Dördüncü aşama: Ebu Bekir, Ömer ve Osman dönemindeki yaşayışını kapsayan aşama.
Beşinci aşama: Resmî olarak devlet başkanlığını üstlendiği aşama.
