İsmail Ebu’l-İz El Cezerî: Sibernetiğin ve mekanik mühendisliğin öncüsü
İsmail Ebu'l-İz El Cezerî, sibernetik ve robotik biliminin öncüsü olarak kabul edilen, 12. yüzyılda yaşamış Müslüman bir bilim insanıdır
27.11.2025 00:10:00 / Güncelleme: 27.11.2025 01:40:39
Hasan Gündoğdu
Hasan Gündoğdu
Ortaçağ İslam dünyasında bilimsel gelişmelerin zirveye ulaştığı dönemlerden biri olan 12. yüzyılda, Cizre'de doğan İsmail Ebu'l-İz El Cezerî (1136–1206), mekanik mühendislik, sibernetik ve robotik alanlarında yaptığı çalışmalarla yalnızca kendi çağını değil, sonraki yüzyılları da etkilemiştir.
El Cezerî'nin çalışmaları, hem teorik hem de pratik mühendislik açısından çığır açıcı niteliktedir ve Batı bilim dünyasında Leonardo da Vinci gibi isimlere ilham verdiği düşünülmektedir.
Hayatı ve eğitimi
El Cezerî, Artuklu Beyliği döneminde Cizre'nin Tor mahallesinde dünyaya gelmiştir. Eğitimini Camia Medresesi'nde tamamlamış, burada fizik ve mekanik alanlarına yönelmiştir.
Artuklu sarayında başmühendis olarak görev yapmış ve bu dönemde birçok mekanik cihaz tasarlamıştır. İsmini yaşadığı şehirden alan "Cezerî" lakabı, onun Cizreli kimliğini bilimsel mirasına taşımaktadır.
Bilimsel katkıları
El Cezerî'nin en önemli eseri, 1206 yılında tamamladığı El-Cami Beyne'l-İlm ve'l-Amel en-Nafi fi Eş-Şınaa'ti'l-Hiyel (Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar) adlı kitabıdır. Bu eser, 50'den fazla mekanik cihazın çizimlerini, işleyiş prensiplerini ve yapım talimatlarını içermektedir. Kitap, hem teorik bilgi hem de uygulamalı mühendislik açısından bir başyapıt olarak kabul edilir.
Başlıca icatları arasında şunlar yer alır:
- Filli su saati: Zamanı ölçmek için tasarlanmış, estetik ve işlevsel bir mekanik düzenek.
- Tavus kuşlu ibrik: Abdest almak için kullanılan, otomatik su akışı sağlayan bir cihaz.
- Mumlu saatler ve kandil saatleri: Zamanı gösteren ve belirli aralıklarla mekanik hareketler gerçekleştiren saat sistemleri.
- Otomatik su makinesi ve fıskiyeler: Akışkanlar mekaniği prensiplerine dayalı, suyun kontrollü şekilde hareketini sağlayan sistemler.
- Saz çalan robotlar: Eğlence ve gösteri amaçlı tasarlanmış, müzik icra eden mekanik figürler.
Bu cihazlar, El Cezerî'nin yalnızca bir mühendis değil, aynı zamanda bir sanatçı ve tasarımcı olduğunu da göstermektedir.
Sibernetik ve robotik açısından önemi
El Cezerî, sibernetik biliminin temellerini atan ilk isimlerden biri olarak kabul edilir. Cihazlarında geri besleme mekanizmaları, otomasyon prensipleri ve programlanabilir hareket sistemleri kullanmıştır.
Bu yönüyle, modern robotik teknolojisinin öncüsü sayılmaktadır. Batı literatüründe M.Ö. 300 yıllarında Yunan matematikçi Archytas'ın buharla çalışan güvercini örnek gösterilse de, robotikle ilgili en eski yazılı kayıtlar El Cezerî'ye aittir.
İsmail Ebu'l-İz El Cezerî, İslam'ın Altın Çağı'nda yaşamış, bilimi estetikle birleştiren ve mekanik mühendisliğe yön veren bir dahidir. Onun eserleri, yalnızca teknik bilgi değil, aynı zamanda kültürel ve sanatsal bir miras da sunmaktadır. Bugün bile El Cezerî'nin tasarımları, mühendislik eğitimi ve robotik araştırmaları için ilham kaynağı olmaya devam etmektedir.
Yorumlar
Yorum bulunmuyor.
