İtidali muhafaza etmek en iyisidir

İmam Gazali Hazretleri uzlet ile ilgili olarak buyurdu ki:

Peygamber Efendimiz (s.a.v.), ilk zamanlarında Hira dağına çekilir, fikir ve zikirle meşgul olurdu.

İnsan, uzlet halini devam ettirirse, Cüneyd Hazretlerinin, yetiştiğini anlattığı hale erer. O, uzlet sonunda içine daldığı âlemi şöyle anlatıyor: "Otuz yıla yakın bir zaman Allah Teâlâ ile kelâm eyledim. Hâlbuki insanlar, kendileri ile konuştuğumu sanıyordu."

Vahdet ve uzlet halini tercih eden bir zata sorarlar: "Niçin bu hali tercih ettin, seni buna ileten sebep ne?"

Şu cevabı verdi: "Ben, yalnız değilim; Allah Teâlâ ileyim. O'nun konuşmasını işitmek isteyince Kitabını açar okurum. Ben O'nunla konuşmayı arzularsam, namaz kılarım."

Veysel Karanî ile Hirem b. Hıyan'ı şöyle anlatırlar:

Veysel Karanî bir yerde oturmuştu. Yanına Hirem b. Hıyan geldi. Veysel Karanî ona döndü ve şöyle sordu: "Seni buraya getiren ne ola?"

Hirem b. Hıyan şöyle dedi: "Seninle arkadaş olmaya, konuşmaya geldim."

Bunun üzerine Veysel Karanî şunları söyledi: "Rabbına karşı irfan duygusuna sahip olan bir kimsenin, O'nun gayri ile ünsiyet edebileceğini sanmıyorum."

Fudayl Hz. şöyle diyor: "Gece olunca içim açılıyor. Rabbımla olacağımı biliyor, seviniyorum. Sabaha çıkınca da insanlarla karşılaşmayı düşünüyor, Rabbımdan alıkoyacakları aklıma geliyor, üzülüyorum."

Malik b. Dinar diyor ki: "Halkla sohbetten kurtulup, Allah ile sohbet halini bulamayan kimsenin yaptığı işleri erir, kalbi körelir ve ömrünü boşa harcamış olur."

Uzletin bir başka faydalı tarafı, insanlardan sıçraması muhtemel kötü hallerden kurtulmaktır. İnsan, halk arasına karışınca çok kere bazı hataları işlemek zorunda kalır. Ama halvet ve uzlet yapınca onlardan kurtulur.

İnsanlar arasına karışınca yapılması muhtemel suçlar arasında şunları sayabiliriz: Gıybet, riya, iyiliği yaptırmayı, kötülükten alıkoymayı terk vb.

Uzlet ve halk arasına karışmaya dair verilecek umumi hüküm şu ki: İnsan ne tamamen uzlet edip halk arasından çıkabilir; ne de halk arasına karışıp boğulabilir. Gerek halvet ve uzlet; gerekse, halk arasına dalmak, yukarıda anlattığımız gibi şahıslara göre değişir. Bu işlerde en iyisi itidali muhafaza etmektir. Ne tamamen halk arasından ayrılıp uzlete çekilmeli, ne de bütün hali ile halk arasına dalıp gitmeli. Her ikisinin de faydasını düşünmeli ve hiçbirini kaçırmamalı.

Uzlet ve halvet haline geçerken, niyeti, insanların şerrinden kaçmak ve Hak Teâlâ ile münacâat etmek olmalı. Bütün benliği Hakkın zikrine vermeli. Uzun emelli olmamalı; sonra nefse emniyet edilir. O zaman nefis kabarır, sahibinin halini perişan eder.

Uzletle büyük cihadı düşünmeli. Ve aklına onu koymalı. Tabiatı ile en büyük cihat, nefisle olmaktadır.

Nefisle olan cihadın en büyük bir iş olduğunu, Peygamber Efendimizin buyurduğu bir hadis-i şerife istinaden, ashabın buyurduğu şu yüce kelâmdan anlıyoruz: "Biz, küçük cihattan büyük cihada döndük."

En iyi bilen Allah'tır. Söylenenleri iyi anla, bilgin artar. En çok bilen Allah. Dönüş ve gidiş daima O'na...

(El-Mürşidü'l-Emîn ilâ Mev'izeti'l-Mü'minîn'den...)