Mesneviden/ Kıyamet gününün ölçüsü

Tüm insanlar bir hayale kapılmış, bir bucağı eşelemekte. Biri define bulmak için bir köşeyi kazmakta; bir başkası da hırs içinde ekine, tarlaya koşmuş, bir diğeri cin çağırmakla meşgul, gönlünü aklını kaybetmiş; öbürü yıldız bilgisine kapılıp nalı yıldızın üzerine koymuş, fal bakmada.... Bunların her biri, bir diğerine bakıp "Ne iş yapıyor bu" diye hayret etmede; her biri bir diğerinin işini boş bulmada. Bunların hepsi can kıblesini kaybetmişler de onun için herkes bir tarafa yönelmiş; nitekim bir bölük insan da kıble nerede, diye arar; bir hayale kapılıp her tarafa döner, durur. Sabah olup da Kâbe göründü mü gerçekten kimin yolunu kaybettiği anlaşılır. Bu şuna benzer: Hani, dalgıçlar denize dalar, denizin dibinde aceleyle ellerine ne geçerse toplarlar ya!İnci bulurum ümidiyle onu bunu torbalarına doldurur; fakat o koca denizin dibinden çıktılar mı iri ve kıymetli inci kimin torbasındaysa meydana çıkar. Birinin küçük bir inci, diğerinin sadece taş parçaları veya boncuk olduğu anlaşılır. İşte, kıyamet günü de buna benzer; onları bu gaflet uykusundan uyandırıp, iyiyi, kötüyü, kimin ne topladığını ortaya çıkarır.Ne ekersen onu biçersin...Yiğidim! Kadere az bahane bul; nasıl oluyor da suçunu başkalarına yüklüyorsun? Kendini araştır, kendi suçunu kendin gör!.. Gündüz vakti çalışıyorsun da, akşam ücretini başkası mı alıyor?Neye çalıştın da zararını yada faydasını görmedin? Ne ektin de zamanı gelince onu devşirmedin? Sen de bilirsin ki elde ettiğin şey, yaptığının karşılığıdır. Yoksa âdil olan Allah'ın takdiri, insana yaptığına uygun olmayan cezayı nasıl olur da verir? Suçu kendine bul! Çünkü o tohumu sen kendin ektin.Evlâdın hayırlısıBabanın ağaca benzeyen vücudu, gizli bir yol vasıtasıyla oğlunun iki gözünden su alır, gıdalanır.Oğuldan coşan bu kaynak ananın, babanın bahçelerine kadar akar gider.Anayla babanın gönül ve hayat bahçeleri bu suretle yeşerir, tazeleşir...Kaynak (oğul) kötü olursa o ağacın dalları, yaprakları da kurur;Çünkü o, oğlun vücut kaynağından sulanıp, gıdalanıyordu.Ey gafil insanlar! Nice, canınıza eklenmiş böyle su kaynakları var, bilir misiniz?