Kumar bağımlılığında bilişsel harita: Yanlış düşünceleri nasıl değiştiririz

Kumar Bağımlılığı (Gambling Disorder), DSM-5'te tanımlanan şekliyle, bireyin yaşamının temel alanlarında yıkıma yol açan, kronik ve ilerleyici bir bozukluktur. Bu nedenle, tedavisinde titiz, bilimsel temellere dayanan ve multidisipliner bir yaklaşım zorunludur. Tedavinin temel amacı, kişinin "Başarısızım," "Çaresizim" gibi temel inançlarını besleyen ve kumar oynamayı "para kazanmak için en kısa yol" olarak gören işlevsiz bilişsel yapıyı dönüştürmek. Tedavi süreci, genellikle üç ana aşamadan oluşur: Değerlendirme ve Tanı, Akut Müdahale (Davranışın Durdurulması) ve Uzun Süreli İyileşme/Nüks Önleme. Bu süreçte kullanılan başlıca kanıta dayalı müdahale yöntemleri şöyledir:

 

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

 

Kumar bağımlılığı tedavisinin olarak kabul edilen BDT, bağımlılık döngüsünü tetikleyen düşünce kalıplarını ve davranışları hedef alır.

 

Psikoeğitim: Önce kişiye, kumar bağımlılığının ne olduğu ve neden kurtulamadığı bilimsel bir dille anlatılır. Bu, kişinin kendi durumunu dışarıdan, daha mantıklı bir gözle görmesini sağlar. Bağımlılıkla ilgili kapsamlı bilgi verilerek; baş etme, özdenetim ve sorumluluk alma becerilerini geliştirmeye odaklanılır. Bağımlılığın klinik özellikleri ve sürdürücü etkenleri detaylı bir şekilde anlatılır. Bu, kişinin kendi durumu hakkında objektif bir anlayış geliştirmesi için kritiktir.

 

Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Bağımlı bireylerde sıkça görülen "kumarbaz yanılgısı" "kontrol illüzyonu" ve "kayıpları telafi etme dürtüsü" gibi irrational beliefs (gerçek olmayan inançlar) üzerinde çalışılır. Kişinin "Paramı x katına çıkarmalıyım, Durduğum kabahat hala niye oynamıyorum ki, Param cebimde durduğunda değer kazanmıyor gibi otomatik düşüncelerini, rasyonel alternatiflerle değiştirilmesi sağlanır. Örneğin, "Paramı katlamak yerine planlı harcamalar yaparak zamana uygun harcama yapabilirim" düşüncesi, risk alma eylemine duygusal yüklemeyi azaltmayı hedefler. Alternatif düşüncelerin sayesinde sokratik sorgulama becerisini edinerek, tetikleyici bir durumda (maaş alma gibi) kumarın kısa ve uzun vadeli risklerini değerlendirebilme yeteneği kazandırılır. Bireyin, şans oyunları hakkındaki çarpıtılmış beklentileri gerçekçi olanlarla değiştirilir.

 

Maruziyet ve Yanıt Önleme: Sanal bahis sitelerine veya tetikleyici mekanizmalara yönelik dürtü hissedildiğinde, bireyin kumar oynama eylemini gerçekleştirmesi engellenir. Bu, tetikleyici durumlarla güvenli bir ortamda yüzleşmeyi ve bu durumlarda kumar oynamadan kalmayı öğrenmeyi içerir.

Problem Çözme ve Baş Etme Becerileri: Kumarı, olumsuz duygulardan kaçınmak (stres, kaygı, depresyon) için bir başa çıkma mekanizması olarak kullanan bireylere, sağlıklı alternatifler (hobi edinme, spor, sosyal aktiviteler) öğretilir.

 

2. Motivasyonel Görüşme (MG)

 

Tedavinin başlangıç aşamalarında, bireyin değişim için yeterli motivasyona sahip olmadığı durumlarda kullanılır. Motivasyonel görüşme, bireyin değişime yönelik çelişkilerini (ambivalence) keşfetmesine yardımcı olur. Terapist, yargılayıcı olmayan, empatik bir yaklaşımla, bireyin kendi değerleri ve hedefleri doğrultusunda değişimin gerekliliğini içselleştirmesini sağlar. Bu yöntem, bireyin kendi iyileşme sürecinin yetkilisi (agent) olmasını teşvik eder.

 

3. Finansal Terapi ve Borç Yönetimi

 

Sanal bahis bağımlılığının en somut sonuçlarından biri finansal yıkımdır. Bu nedenle, tedavi planının ayrılmaz bir parçası olarak finansal müdahaleler gereklidir. 

 

Finansal Kısıtlama (Financial Blocking): Kişinin finansal kaynaklara erişiminin (banka kartları, kredi kartları, online hesaplar) geçici olarak bir aile üyesine veya güvenilir bir vekile devredilmesi. Bu, "kumar oynama fırsatını" ortadan kaldıran pratik bir müdahaledir.

 

Borç Danışmanlığı: Borçların yapılandırılması, gerçekçi bir ödeme planı oluşturulması ve gelecekteki finansal risklerin yönetilmesi konusunda profesyonel destek sağlanması. Bu adım, bireyin üzerindeki ağır stresi hafifleterek tedaviye odaklanmasına yardımcı olur.

 

4. Sosyal Destek Sistemleri ve Aile Müdahalesi

 

Uzun süreli iyileşmenin temel taşı, sağlam bir sosyal destek sistemidir.

 

Anonim Kumarbazlar (Gamblers Anonymous - GA): 12 Adım Programı'nı temel alan bu destek grupları, bireylerin deneyimlerini paylaşarak duygusal ve pratik destek buldukları bir ortam sağlar. Eşler ve aileler için kurulan Gam-Anon gibi gruplar da ailenin iyileşme sürecine katılmasını destekler.

 

Aile Terapisi: Aile üyelerinin kumar bağımlılığına yönelik tutumlarının düzenlenmesi, sınırların netleştirilmesi ve aile içi sağlıklı iletişim kalıplarının yeniden kurulması amaçlanır. Aile üyelerinin, bağımlı bireyin finansal kurtarma çabalarına "kefil olma" gibi nüksü tetikleyici davranışlardan kaçınmaları öğretilir.