Saklı bir Selçuklu mirası: Kalehisar Külliyesi

Çorum'un Alaca ilçesi yakınlarında, Mahmudiye Köyü'nün güneyinde, Kaletepe Mevkii'nde yer alan Kalehisar (Behramşah) Külliyesi, Anadolu Selçuklu döneminin önemli ancak günümüze büyük ölçüde harap ulaşmış yapı komplekslerinden biridir.

Külliye, bir dönem hareketli bir yerleşimin merkezi olmuş ve medrese, hamam, türbe ve handan oluşmaktadır.

Yapım ve Tarihlendirme

Dönem: Külliye, genel mimari özelliklerine bakılarak Selçuklu Dönemi'ne tarihlendirilmektedir.

İsimlendirme: Külliyenin medrese yapısı, kaynaklarda aynı zamanda "Hüsamiye Medresesi" olarak da anılmaktadır. Bazı kaynaklarda ise kervansaray olarak bilindiği ve XIII. yüzyıldan itibaren Kalehisar veya Hüsamiye Medresesi olarak zikredildiği belirtilir.

Kesin Tarih Bilinmezliği: Yapının kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, mimari özellikleri Selçuklu eseri olduğunu açıkça göstermektedir.

Tarihi Bağlam: Külliye, Alaca'nın 20 km, Alacahöyük Örenyeri'nin ise 6 km kuzeyinde yükselen ve antik dönemden (Hitit, Frig, Bizans) beri yerleşim izleri taşıyan Kalehisar'ın (Kaletepe) eteklerindeki düzlükte kurulmuştur.

Mimari Özellikleri ve Yapı Taşları

Külliyenin tüm yapıları, bölgeye özgü moloz taş kullanılarak inşa edilmiştir.

Plan Tipi: İki eyvanlı, açık avlulu medrese tipindedir. Simetrisi çarpık, kareye yakın bir planda, kuzey-güney doğrultusunda inşa edilmiştir.

Uzun bir giriş eyvanından dar, dikdörtgen bir avluya geçilir. Giriş eyvanının iki yanında birer dershane odası bulunur.

Girişin tam karşısında (ekseninde) mihrap nişli ana eyvan yer alır ve onun da iki yanında birer oda mevcuttur.

Avlunun her iki uzun kenarında, avluya açılan üçer öğrenci hücresi (oda) bulunmaktadır. Avluda, odaların önünde üzeri tonozlu revak kalıntıları görülmektedir.

Diğer Yapılar



Hamam: Medresenin güneydoğusunda yer alır. Kareye yakın planlı ve beşik tonozlu olduğu bilinmektedir. Günümüzde bazı duvarları temele kadar yıkılmıştır.

Han: Külliyenin batı yönünde yer almaktadır ve ne yazık ki günümüze yalnızca temelleri ulaşabilmiştir.

Türbe: Külliyenin kuzeyinde bulunur. Kare planlı olduğu anlaşılan türbenin de bugün sadece bir kemer parçası ayakta kalabilmiştir.

Önemi

Kalehisar Külliyesi (Behramşah), özellikle Anadolu Selçuklu mimarisinin bölgedeki varlığını gösteren nadir ve değerli bir örnektir.

Selçuklu Merkezi: Medresenin varlığı, Kalehisar'ın Selçuklu döneminde önemli bir eğitim ve kaza merkezi olduğuna işaret etmektedir. Katip Çelebi'nin XVII. yüzyıldaki kayıtları da Kalehisar'ı bir kaza merkezi olarak göstermiştir.

Külliye Geleneği: Medrese, hamam, han ve türbe gibi farklı fonksiyonlardaki yapıları bir arada barındırması, Selçuklu'daki külliye (yapı kompleksi) kurma geleneğinin bir yansımasıdır.

Sanat Tarihi Değeri: Mimar Sinan'ın hocası olarak bilinen Prof. Dr. Oktay Aslanapa gibi sanat tarihçileri, yapıyı incelemiş ve Selçuklu mimarisi açısından önemini vurgulamıştır.

Günümüzde büyük ölçüde harabe halinde olan külliye kalıntıları, bölgenin zengin tarihini ve Anadolu Selçukluları'nın kültürel mirasını anlamak açısından büyük bir değere sahiptir.