Sosyal engelliler ve kadın

"Engelli Hakları" ve "Kadın Hakları" peş peşe gelen iki önemli gün… 3 Aralık ve 5 Aralık.

Yıl 1934, yüzyılın dehası olağanüstü lider Mustafa Kemal Atatürk'ün dünyaya örnek olacak dev bir adımı; Türk kadınına seçme-seçilme hakkı tanıyan yasa, 5 Aralık günü kabul ediliyordu. Oysa adı çağdaşa çıkmış nice ülke, bu konuda, yaya kalmıştı. Türkiye, kadın-erkek ayırımı yapmadan, siyasal hakların eşit biçimde kullanılmasına örnek oluyordu.  

Aradan 87 yıl geçmiş! Yine örnek oluyoruz ama, bu kez, kötü örnek. Kadınlarımız  "sosyal engelli" durumuna düşürülmüş 3 Aralık Dünya Engelliler Günü'nde 

zihinsel ve fiziksel engelli yurttaşlarımız var ki, sayıları nüfusumuzun % 10'undan fazla… On milyon!

Birleşmiş Milletler'in (BM) 2006'da kabul ettiği, ülkemizin de 2007'de imzaladığı "Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme" imza veren ülkeler açısından bağlayıcıdır.

Engelli sorunu, o insanların duygularını zedelemeden, özel ve ayrı bir yaklaşımla değil, insan hakları temelinde ve genel bir toplumsal  sorun olarak ele alınmalıdır. 

Hukuksal ve sosyal açıdan böyle olmalı olmasına da… Aslında evelemeye gevelemeye gerek yok; engelliler ayakaltında istenmiyor, göz ardı ediliyor. İşe alımda, eğitimde, hakların kullanılmasında her türlü ayrımcılığa maruz kalıyorlar. Kurumlar, diğer kurumun kabul ettiği sağlık raporunu kabul etmiyor, yeniden hastane yollarına düşürüyor insanları. Kimin bu canları, doktor kapılarında helak etmeye hakkı var?

Bir gün siz de engelli olabileceğinizin farkında mısınız? Belki doğuştan bir engeliniz yok. Belki hiç kaza da geçirmeyeceksiniz. Belki maganda kurşunu ya da çöplükte patlayan bomba sizi bulmayacak. Artık günümüz  Türkiye'sinde gazilere de ters bakılıyor, gazi de olmayacaksınız. Hatta belki hatalı tedavi kurbanı da olmayacaksınız. Ama bir gün engelli olacaksınız. Yaşlanacak, hareketleriniz kısıtlanacak, şimdi üzerinde seke seke gezdiğiniz kaldırımlar bariyer haline gelecek, çarpıp düşeceksiniz. Yollar bitmez, yazılar görünmez, sesler işitilmez olacak. Dahası, siz anlaşılmaz olacaksınız…

Tüm bunları bilin de, engellilere engel olurken, geleceğiniz gözlerinizin önüne gelsin.

Kentlerin, mekânların engelleri kaldırıldığında, erişilebilir hale getirildiğinde engellilerin fizik engelleri kaldırılmış olacak. Bunun için 01.07.2005 tarih ve 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun kabul edilerek, engellilere teoride kimi haklar ve imkânlar tanındı. Ne var ki, yasanın yaşama geçirilmesinde sorunlar tam olarak giderilemedi.

Fiziksel engelleri geçtik diyelim… Peki, bir hak olarak "erişebilirlik" ne durumda? Dünyada, uluslararası hak literatüründe gündelik yaşama eşit ve aktif katılımın ve bağımsız yaşamanın temel koşulu olarak erişilebilirlik, vazgeçilmez bir hak olarak kabul görmektedir.

50 maddeden oluşan engelli hakları konusundaki uluslararası sözleşme; "bağımsız yaşayabilme ve topluma dahil olma, kişisel hareketlilik ve seyahat özgürlüğü" gibi hükümlerle insanların gündelik yaşama katılımını da düzenlemiştir. Sözleşmeye göre taraf devletler, engellilerin diğer bireylerle toplum içinde eşit koşullar altında yaşama hakkına sahip olduğunu kabul etmiştir. Ayrıca engellilerin bu haktan eksiksiz yararlanabilmeleri ve toluma tam katılımlarını kolaylaştırmak için gerekli  tedbirleri etkin bir şekilde almakla da sorumlu tutulmuştur.

Şimdi ülkemizin önemli bir gerçeğinin altını çizelim. Fiziksel ve zihinsel engellilerin yanında sığınmacıların, küçük yaşta çalıştırılan, dilendirilen çocukların, açlık sınırında yaşamaya çalışan insanların, her türlü istismara ve tacize uğrayan, şiddet gören çocuk ve kadınların, göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti suçunun mağdurlarının her biri sosyal engelli değil de  nedir?

Dışarıdan bir örnek verelim: Danimarka'da evlenmeden anne olan, sapasağlam genç kızlar, toplumla ve aileleriyle ortaya çıkabilecek sürtüşmeler nedeniyle sosyal  engelli sayılmakta ve ciddi destek almaktadırlar.