Sovyetler Birliği 5 nedenle çöktü

 

 

25 Aralık 1991 günü Mihail Gorbaçov, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) liderliğinden istifa etti. Bir gün sonra ülkenin parlamentosu, 15 devletin bağımsızlığını tanıdı ve Sovyetler Birliği resmen çöktü. Kremlin'de, tarihte bir dönemin en güçlü ülkelerinden biri olan olan SSCB'nin orak ve çekiç sembollü kırmızı bayrağı indirildi. 1985'de yalnızca 54 yaşındayken iktidara gelen Gorbaçov, ekonomide durgunluk yaşayan ülkeye nefes aldırma amaçlı bir dizi reforma imza atmıştı. Perestroyka adı verilen yeniden inşa ve yapılandırma amaçlı reformlar, kimine göre ülkenin sonunu getirdi. Kimileriyse Sovyetler Birliği'nin zaten kurtarılamayacak durumda olduğunu savunuyordu. Sadece Rusya'da değil dünyanın geri kalanında da derin izler bırakan Sovyetler Birliği'nin çöküşünün arkasındaki nedenleri hatırlayalım.

1. Ekonomi: Sovyetler Birliği'nin en büyük sorunu, çöken ekonomiydi.

Diğer ülkelerdeki piyasa ekonomilerine karşılık Sovyetler Birliği'nde tümüyle devlet güdümlü ekonomi politikaları yürütülüyordu. Arabalardan ayakkabılara ve ekmeğe kadar, üretilecek her şeyin miktarını devlet belirliyordu. Her bir vatandaşın bu ürünlere ne kadar ihtiyacı olduğunu, ürünlerin fiyatını ve insanların ne kadar ödemesi gerektiğine de yine devlet karar veriyordu. Teoride etkin ve adil bir sistem amaçlanıyordu ancak pratikte sıkıntılar vardı. Arz talebe yetişemiyordu ve paranın varlığı anlamsızlaşıyordu. Aslında insanların çoğu yoksul değildi; sadece temel ihtiyaç maddeleri yeterince olmadığı için onlara erişmeleri de zordu. Örneğin bir araba almak için dahi yıllar süren bekleme listesine giriyordunuz. Bir mont ya da kışlık bot almak için saatlerce kuyrukta bekliyor, sonra size uygun numaranın kalmadığını öğrenip eli boş dönüyordunuz. Sovyetler Birliği'nde insanlar bir şeyi satın almaktan (kupit) değil, bir şeyi ele geçirmekten (dostat) bahsediyorlardı. Uzayda keşif için harcanan paralar ve 1950'li yılların sonundan itibaren birliğin ABD ile yaşadığı silah rekabeti de durumu kötüleştirdi. Sovyetler Birliği petrol ve doğalgaz gibi doğal kaynaklarla ayakta kalıyordu ancak 1980'li yılların başında petrol fiyatları çöktü ve zaten zayıf olan ekonomiye darbe vurdu.

2. İdeoloji: Gorbaçov hükümeti seçim sisteminde özgürlük ve adalet getirmek için bazı adımlar da attı ama artık çok geçti.

3. Milliyetçilik: Rusya İmparatorluğu'nun devamı olarak Sovyetler Birliği çok uluslu bir devletti. Teoride eşit hakları olan ve kardeş 15 cumhuriyetten oluşuyordu. Gerçekte ise Rusya çok daha büyük ve güçlüydü. Rus dili ve kültürü de çoğu bölgede daha baskındı.

4. Kalpleri ve zihinleri kaybetmek: Yıllar boyunca Sovyet halkına Batı'nın çürüdüğü ve oradaki insanların kapitalist yönetimler altında acılar çektiği söylendi. Ancak 1980'li yılların sonunda seyahat olanakları ve sıradan insanlar arasındaki doğrudan iletişim arttıkça bu iddia sorgulanmaya başladı.

5. Liderlik: Gorbaçov, Sovyet ekonomisinin daha da fazla aşınmasını engellemek için radikal değişiklikler ve genel ahlaka ihtiyaç olduğunun farkındaydı. Ancak hedefine ulaşma yolundaki vizyonunun ne olduğu aslında belirsizdi. Soğuk Savaşı bitirerek bir kahramana dönüştü belki ama ülkesinde hem insiyatifini yeterince kullanmadığını düşünen reform yanlıları hem de fazla ileri gittiğini düşünen muhafazakarlar tarafından eleştiriliyordu. Bunun sonucu olarak Gorbaçov, iki tarafın arasını açtı. Muhafazakarlar da Ağustos 1991'de Gorbaçov'u iktidardan indirmek için başarısız bir darbe girişiminde bulundu. Bu darbe girişimi Sovyetler Birliği'ni kurtaramadığı gibi sonunu da getirmiş oldu. Bundan yaklaşık 3 gün sonra, darbe girişiminin liderleri ülkeden kaçmaya çalıştı ve Gorbaçov kısa süreliğine de olsa yeniden başa geldi.

Rusya'da Boris Yeltsin ve Sovyetler Birliği'nin kalanındaki diğer liderler de öne çıktı. BBC / HABER MERKEZİ