Türkiye'de küçük ölçekli çiftçiliğin geleceği

Türkiye tarımının omurgasını oluşturan küçük ölçekli çiftçilik, hem gıda güvenliği hem de kırsal kalkınma açısından hayati öneme sahiptir. Ancak bu yapı, son yıllarda artan ekonomik, çevresel ve yapısal zorluklarla karşı karşıyadır. Küçük çiftçiliğin sürdürülebilirliğini sağlamak, Türkiye'nin tarımsal geleceği için kritik bir zorunluluktur.

KÜÇÜK ÇİFTÇİNİN TEMEL SORUNLARI

Küçük ölçekli tarım işletmeleri, genellikle büyük tarımsal aktörlerin etkilenmediği veya daha az etkilendiği bir dizi sorunla mücadele etmektedir:

• Yüksek Girdi Maliyetleri: Gübre, tohum, ilaç ve özellikle mazot gibi temel tarımsal girdilerin fiyatlarındaki sürekli ve yüksek artışlar, çiftçinin üretim maliyetini astronomik seviyelere çıkarmaktadır. Bu durum, çiftçinin kâr marjını daraltmakta, hatta zarar etmesine yol açarak toprağını terk etme riskini doğurmaktadır. Tarımsal desteklemelerin bu maliyet artışlarını dengeleyememesi en büyük ekonomik sorundur.

• İklim Değişikliğinin Etkileri: Türkiye, iklim krizinden en çok etkilenen coğrafyalardan biridir. Düzensiz yağış rejimleri, uzayan kuraklık dönemleri, ani sel ve dolu gibi aşırı hava olayları, küçük ölçekli ve genellikle sulama altyapısı yetersiz olan işletmelerin verimini ve ürün kalitesini doğrudan tehdit etmektedir. Bu durum, finansal risklerini yönetmekte zorlanan çiftçiler için ciddi bir güvencesizlik yaratır.

• Pazarlama ve Aracı Sorunları: Örgütlenememiş küçük üreticiler, ürünlerini pazarlamakta güçlük çekmekte ve mecburen aracı (komisyoncu) sistemine bağımlı kalmaktadır. Tüketiciye yüksek fiyattan ulaşan ürün, çiftçi elinden çok düşük bir bedelle çıktığı için, hem üretici hem de tüketici mağdur olmaktadır.

KOOPERATİFLEŞME VE DOĞRUDAN SATIŞ MODELLERİ

Bu sorunların aşılmasında en güçlü araçlardan biri, çiftçinin örgütlü gücüdür.

• Kooperatifleşmenin Rolü: Güçlü tarımsal kalkınma kooperatifleri, küçük çiftçilerin pazarlık gücünü artırır. Birlikte hareket ederek girdi alımlarında indirim sağlayabilir, ürünlerini standartlaştırabilir ve toplu olarak daha iyi şartlarla pazarlayabilirler. Kooperatifler, aynı zamanda modern depolama, işleme ve lojistik imkanlarını ortak bir şekilde kullanarak ürün değerini artırır ve aracı zincirini kısaltır.

• Yerel Pazarlar ve Doğrudan Satış: Tüketici ile üreticiyi buluşturan yerel üretici pazarları, Çiftçi Pazarları (Farmer's Market) ve online doğrudan satış platformları, küçük çiftçiye ürününün gerçek değerini bulma imkanı sunar. Bu modeller, çiftçinin kimliğini ve hikayesini öne çıkararak tüketici nezdinde güven ve sadakat oluşturur. Kamunun bu tür pazarları ve platformları desteklemesi, küçük ölçekli üretimin canlanması için kilit rol oynar.

GELENEKSEL BİLGİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ENTEGRASYONU

Küçük çiftçilik, genellikle geleneksel bilgi birikimi ve yerel çeşitliliğin (tohum, ırk) koruyucusu konumundadır.

• Geleneksel Yöntemlerin Korunması: Ata tohumlarının ve yerel hayvan ırklarının muhafaza edilmesi, biyoçeşitliliğin korunması ve bölgesel damak tadının sürdürülmesi açısından önemlidir. Devletin, yerel tohum kullanımı ve geleneksel yöntemlerle üretim yapan çiftçilere özel destekler sunması gerekmektedir.

• Modern ve Sürdürülebilir Tekniklerle Entegrasyon: Geleneksel bilginin, sürdürülebilir tarım teknikleri (agroekoloji, organik tarım) ve dijital çözümlerle (akıllı sulama, mobil tarım uygulamaları) birleştirilmesi hayati önem taşır. Bu entegrasyon, girdi bağımlılığını azaltır, iklim direncini artırır ve verimliliği sürdürülebilir bir şekilde yükseltir.

GENÇ NÜFUSUN TARIMA DÖNÜŞÜNÜ TEŞVİK EDEN POLİTİKALAR

Kırsal bölgelerden kentlere yaşanan göç, tarımsal işgücü yaş ortalamasını yükseltmekte ve tarımsal bilgi aktarımını kesintiye uğratmaktadır. Gençlerin tarıma dönmesi, sektörün dinamizmi için şarttır.

• Finansal ve Arazi Destekleri: Genç çiftçilere yönelik faizsiz veya düşük faizli uzun vadeli krediler, girişimcilik destekleri ve bedelsiz/uzun süreli arazi tahsisi gibi politikalar, başlangıç sermayesi sorununu çözmede etkili olabilir. Özellikle tarım eğitimi almış gençlere pozitif ayrımcılık yapılmalıdır.

• Yaşam Kalitesinin Artırılması: Kırsal bölgelerde sadece üretim değil, yaşam standartları da iyileştirilmelidir. Gençlerin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayacak altyapı (hızlı internet erişimi, eğitim ve sağlık hizmetleri) sağlanmalıdır. Tarımı sadece bir üretim faaliyeti değil, aynı zamanda kırsalda nitelikli bir yaşam biçimi olarak cazip kılmak esastır.

• Eğitim ve Danışmanlık: Genç çiftçilerin modern ve sürdürülebilir tarım uygulamaları konusunda düzenli, ücretsiz ve uygulamalı eğitim ve danışmanlık hizmetlerine (yayım hizmetleri) kolayca erişimi sağlanmalıdır.

Türkiye'de küçük ölçekli çiftçiliğin geleceği, karşılaştığı devasa zorluklara rağmen umut vaat etmektedir. Bu umut, çiftçinin örgütlü gücünü kooperatiflerde birleştirmesine, geleneksel bilgiyi modern ve ekolojik çözümlerle donatmasına ve genç neslin tarımı cazip bir kariyer olarak görmesine bağlıdır. Devletin, plansız üretimden vazgeçerek stratejik bir üretim planlamasına geçmesi ve destekleme politikalarını küçük çiftçiyi koruyacak, kooperatifleşmeyi teşvik edecek ve girdi maliyetlerini dengeleyecek şekilde yapılandırması, Türkiye tarımının sürdürülebilir geleceğini güvence altına alacaktır.