Esbâb-ı Nüzûl, Ebu Hasan Ali bin Ahmed bin Muhammed bin Ali Vahidî en-Nişa­burî (ö. h.468)

6. Kaynak : Esbâb-ı Nüzûl, Ebu Hasan Ali bin Ahmed bin Muhammed bin Ali Vahidî en-Nişa­burî (ö. h.468).

Vahidi Nîşâbur'da takriben hicri 398 yılında (m. 1007)doğdu. Araplar'ın Benî Kudâa kabilesine mensuptur.
Ticaretle uğraşan ailesi Rey ve Hemedan arasındaki Tahrana 125 km uzaklıktaki Sâve'den Nîşâbur'a göç etmiştir.
Vâhidî, önce Nîşâbur âlimlerinden Ebû Ömer Saîd b. Hibetullah el-Bistâmî'den hüsn-i hat öğrendi ve Kur'an'ı ezberledi. Daha sonra Hasan b. Muhammed el-Herevî'den hadis; Ebû Osman Saîd b. Muhammed el-Hîrî, Ebü'l-Kāsım Ali b. Ahmed el-Büstî 'den kıraat dersleri aldı. Sarf, nahiv, meânî, lugat, şiir ve edebiyatı Ebü'l-Hasan İmrân b. Mûsâ el-Mağribî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Kuhendîzî ed-Darîr, Ebü'l-Fazl Ahmed b. Muhammed el-Arûzî gibi hocalardan öğrendi.
Tefsir ve kıraat ilmini üzerinde etkisi açıkça görülen hocası Ebû İshak es-Sa'lebî'den tahsil etti.
Uzun yıllar medreselerde ders veren Vâhidî aralarında Ebü'l-Abbas Ömer b. Abdullah b. Ahmed el-Ergıyânî ve kardeşi Ebû Nasr Muhammed el-Ergıyânî, Ebû Muhammed Abdülcebbâr b. Muhammed el-Hevvârî, el-Kâmil müellifi Ebü'l-Kāsım el-Hüzelî, Ebû Bekir Yahyâ b. Abdürrahîm el-Makberî, Ahmed b. Muhammed el-Meydânî'nin de yer aldığı pek çok talebe yetiştirdi. Vâhidî, Cemâziyelâhir 468'de (Ocak-Şubat 1076) yetmiş yaşlarında iken (İbnü'l-İmâd, V, 292) Nîşâbur'da vefat etti.

Kaynaklarda allâme, muhaddis, tefsirde asrın imamı, fakih, Arap dilinde ve nahivde üstat, şair gibi sıfatlarla nitelenen Vâhidî'nin yaşadığı dönemde üne kavuştuğu, Nizâmülmülk'ün ve kardeşinin kendisine saygı gösterdikleri kaydedilir.

İtikadda Eş'arî, amelde Şâfiî mezhebine mensuptu. Eserlerinde Ehl-i sünnet akaidini savunmuştur. Tefsir ve Kur'an ilimleri alanındaki üstünlüğü yanında Arap dili ve edebiyatındaki birikimiyle de tanınmıştır.

İbn Teymiyye onun, hocası Sa'lebî'den daha iyi Arapça bildiğini belirtmiştir.
Bazı eserlerinin isimleri şöyledir.

    1. El-Basîṭ fî tefsîri'l-Ḳurʾân. 
    2.  El-Vecîz fî tefsîri'l-kitâbi'l-ʿazîz.
    3. El-Vasîṭ fî tefsîri'l-Ḳurʾâni'l-mecîd 
    4. Şerḥu Dîvâni'l-Mütenebbî.
    5. Kitâbü'l-Meġāzî

İlk başta esbâb-ı nüzul ne demek olduğunu açıklayalım. Nüzul sebepleri anlamına gelen bu tabir, Hz. Peygamber'in risâlet döneminde vuku bulan ve Kuranı Kerim'in bir veya birkaç ayetinin yahut bir suresinin inmesine yol açan olayı, durumu ya da soruyu ifade etmek üzere kullanılır.

Bir olayın nüzul sebebi kabul edilebilmesi için onun nakledildiği rivayette hadis usulü açısından aranan şartlar yanında olayın Hz. Peygamber döneminde vuku bulduğunun tespit edilmiş olması ve ilgili ayet veya surenin muhtevası ile münasebetinin bulunması gerekir.
Esbâb-ı nüzûl (esbâbü'n-nüzûl) sadece ayetlerle ilgili bir tabir olup Vahidinin Esbâbü'n-nüzûl bu konuda kaleme alınan en meşhur eserlerden biridir ve kendisinden sonra yazılan birçok kitaba kaynak teşkil etmiştir.
İslam tefsir tarihinde çok önemli bir yere sahip müfessirlerden biride hiç şüphesiz vahididir. O kadar ki İmam Gazali, Vahidi'nin tefsir sahasındaki otoritesini tartışılmaz kabul etmiş ve hatta kendisine tefsir alanında kitap telif etmemesinin sebebi sorulduğunda, "Şeyhimiz Ebü'l-Hasen el-Vahidi'nin bu alanda telif ettikleri kâfidir." diye cevap vermiştir.( Ebû Muhammed Abdullah b. Es'ad el-Yâfi'î, Mir'âtü'l-Cenân ve İbretü'l-Yakzân, Beyrut 1997, II. 155)

İmam Gazali, "Kim Allah'ın kitabını Rasûlullah'tan dinlemek isterse Vahidi'nin tefsirini okusun" demiştir.

Eser Ca'berî tarafından isnatları hazfedilerek kısaltılmıştır (Süyûtî, el-İtḳān, I, 92).  İlk defa hâmişinde Hibetullah b. Selâme'nin en-Nâsiḫ ve'l-mensûḫ'uyla birlikte basılan eserin (Kahire 1315)birçok tahkiki ve basımı yapılmıştır.
Bizde bu baskılardan ikisinin isimlerini vererek ayeti kerimenin sebebi nüzulunu verelim.
Darül İslah yayın evi, Dammam Suudi Arabistan baskısında sayfa 202 de, Darul Miman yayınevinin baskısında sayfa 351 de  Maide süresi 67. Ayetin nüzulünün kaynaklarını şöyle sıralıyor.

    1- İbn-i Hatimin tefsirinde 3. Cild, 1172. Sayfa, 6609. Nolu konuda,
    2- İbn-i Asakir'in tarihinde 42. Cild, 237. Sayfada,
    3-  Süyutinin Durul Mensur 3. Cild, 117. Sayfasında ibni merdiveyh'den nisbet ederek şöyle yazmıştır.
Bu ayeti Kerime "Ey Resul sana indirileni tebliğ et…" Maide 67. Ayeti kerimesi Gadir-i Hum gününde Ali bin Ebu Talip için nazil olmuştur.