Eski çarşı Arasta

Gün geçmiyor ki Gebze bizi şaşırtmasın.

Her yanı tarih, her tarafı kültür varlıkları.

1325'ten günümüze uzanan 700 yıllık Osmanlı ve Türkiye tarihinde camileri, çeşmeleri, hamamları, çarşıları , Kümbetleri ve şimdi günümüze ulaşmamış eserleri ile halkın yaşamına hizmet etmiş yapıları ile Gebze buram buram tarih kokar.

Çoban Mustafa Paşa Menzil Külliyesi 1523 yılında banisi Çoban Mustafa Paşa tarafından inşa ettirilen yapı cami, türbe, medrese, Arasta, kervansaray, hela, kütüphane, tekke, darüşşifa ve imarethaneden oluşmaktadır. 

Doğuya giden kervanların, batıdaki topraklardan yola çıkan hacı adaylarının ve doğu yönüne yapılan seferlerde ordunun buradan geçmesi, Gebze'nin kuzeybatısında bir tepe üzerinde bulunan külliyenin bu kalabalık kitlelerin ihtiyacını karşılayacak kapasitede yapıldığını belgelemektedir.

Bu yazımda Çoban Mustafa Paşa Külliyesinin vakfiyesi olan Arasta'yı anlatmak istiyorum.

Arasta diğer adı ile dükkanlar, külliyenin vakfiyesi olarak uzun yıllar işletilmiş, buradan edinilen gelir de, caminin ve diğer külliye yapılarının tamir, bakım onarım ve imarı için harcanmıştır.

Bu sistem Osmanlı'da sıkça kullanılan bir sigorta sistemidir.

Dini açıdan halka hizmet eden bu yapılar, kimseye ihtiyaç duymasın ve kendi kendine yetsin anlayışı ile vakfiyesinin uzun yıllar ayakta kalmasını sağlamıştır.

Gebze Hacıhalil Mahallesi sınırları içerisinde bulunan külliye Arastası, halk arasında Eski Çarşı Caddesi olarak adlandırılan bölgede bulunmaktadır.

Dükkanların Gebze'nin ilk çarşısını oluşturmasından ötürü bu bölgeye Eski Çarşı adı verilmiştir.

İbrahim Paşa Çeşmesi ve Tarihi Çarşı Hamamı'nın tam karşısından başlayan Külliye Arasta'sı, yaklaşık 50 metre uzunluğunda, çift tonoz kemer üzerine kurulu, karşılıklı dükkanlar, ortası boş koridor uzanan genişliği 7'şer metrelik iki katlı Horasan harcı ile bağlanmış, toplamda 16 dükkanın bulunduğu bir yapıdır. 

Gebze'nin ilk çarşısı.

Döneminin en güzel ürünlerinin satıldığı, lonca teşkilatına bağlı, ticaretin kalbi bir han usulü ile yapılmış nadide eser.

Günümüzde maalesef çok kötü ve bakımsız bir durumda kapısına kilit vurulmuş durumda.

Ne yazık ki ata, ecdad yadigarı bu nadide eser, kaderine terk edilmiş, yıkılmaya ve yok edilmeye yüz tutmuş vaziyette.

Zaten ilk bakışta yıllara meydan okumuş tarihi eser, etrafını çepeçevre sarmış ucube dükkanların arkasında kalmış durumda.

Anıtlar ve Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından mahkemelik bir durumda bu bölge.

Vakıflara ait bölümleri boşaltmak istememekte şimdiki kullanan kiracılar.

Hatta yapının tahrip edilmiş olduğu, hemen hemen herkesin çıplak gözle görebildiği bir şekilde.

Gebze'nin köklü bir ailesinin işletmesi de, Arasta'nın tarihi kemerli dükkanlarının bir tanesini yıllardır kullanmakta.

Mahkeme kararı olmasına rağmen dükkanı boşaltmıyorlar.

Eğer bu tarihi eser tekrardan ayağa kaldırılır ve çevresindeki kaçak yapılar yıkılır ise, hamam, çeşme, çınarlar ve Arasta'sı ile Gebze yeniden eski meydanına kavuşabilir.

Bir de bu bölge, kuyumcu esnafı dükkanları ile doldu taştı.

Akşam altı buçuk oldu mu, kapanıyor.

Tam dolması gerekirken ve insanlar için şehrin cazibe merkezi olacakken, sessiz merkeze dönüşüyor.

Diğer esnafların en çok şikayet ettiği de bu durum.

Cadde üzerindeki 300'e yakın dükkanın yarısı kuyumcu oldu maalesef.

Arasta'nın bir an önce aslına döndürülmesi, dükkanlarının yeniden açılması ve unutulmaya ve yok olmaya mahkum zanaat kollarını tekrar ayağa kaldıracak meslek öğretilen dükkanlar halini alması temennimdir .

Kaymakam Bey'e duyurulur.

Saygılarımla...