Harflerden aydınlığa: Cumhuriyet’in okuma yazma zaferi

Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında, bir milletin zihni karanlığa gömülmüştü. 1923'te Cumhuriyet ilan edildiğinde, nüfusun yalnızca %7-9'u okuma-yazma biliyordu. Bu oran, erkeklerde %10-12, kadınlarda ise %3-4 civarındaydı. Köylerde bu rakamlar %1-2'ye kadar düşüyordu. Arap alfabesi, Türkçenin ses yapısına uymuyor; 29 harfle 8 ünlü, 3 kısa ünlü ve 28 ünsüz sesi karşılamaya çalışıyordu. Kelimeler bitişik yazılıyor, harekeler nadiren kullanılıyor, aynı harf dizisi 10'dan fazla anlam taşıyabiliyordu. Bir metni okumak, uzmanlık gerektiriyordu. Gazete tirajları 50.000'i aşmıyordu; kitaplar el yazması veya sınırlı baskıydı. Medrese eğitimi, halkın %90'ını dışlıyordu. Kısacası, bilgi erişimi bir seçkinler ayrıcalığıydı.

Harf Devrimi: 1 Kasım 1928

Mustafa Kemal Atatürk, "Yeni nesil, sizin eseriniz olacaktır" derken, bu karanlığı hedef alıyordu. 1 Kasım 1928'de, TBMM'de 1353 sayılı kanun kabul edildi: Latin temelli yeni Türk alfabesi resmi yazı sistemi oldu. 29 harf, Türkçenin tam ses yapısına uyarlandı. Her ses bir harf, her harf bir ses. Okuma-yazma süresi 6-8 yıldan 3-4 aya düştü.

-3 Kasım 1928: Atatürk, Dolmabahçe Sarayı'nda ilk dersi kendisi verdi. 

-24 Kasım 1928: "Millet Mektepleri" açıldı. 

-1 Ocak 1929: Yeni alfabe zorunlu hale geldi. Eski alfabe "unutulmuş dil" ilan edildi.

Millet Mektepleri ve Seferberlik

Cumhuriyet, okuma-yazmayı ulusal güvenlik meselesi saydı. 1 Ocak 1929'da Millet Mektepleri Yönetmeliği yayımlandı. Hedef: 3 yılda 1 milyon kişiye okuma-yazma öğretmek.

YIL	AÇILAN KURS	KATILAN KİŞİ	OKUR-YAZAR OLAN
1929	20.487	1.051.000	765.000
1930	15.342	820.000	610.000
1933	12.100	680.000	520.000
Toplam	48.000+	2.800.000+	2.000.000+

-Kadınlar: 1929'da kursiyerlerin %40'ı kadındı. 1935'te kadın okuryazarlığı %10'dan %20'ye yükseldi. 

-Köy Enstitüleri (1940): Köy çocuklarına hem öğretmenlik hem okuma-yazma eğitimi verdi. 

-Halkevleri: 478 şubede okuma odaları, kütüphaneler, tiyatro ile kültürel okuryazarlık sağladı. 

-Askerî okuma-yazma: 1927'de askerlerin %60'ı okuma-yazma bilmezken, 1935'te bu oran %10'a düştü.

Sonuçlar: Bir Ulusun Uyanışı

YIL	GENEL OKURYAZARLIK	ERKEK	KADIN	ŞEHİR	KÖY
1927	%8	%12	%4	%25	%3
1935	%20,4	%30	%10	%45	%12
1945	%30,4	%45	%16	%60	%20
1950	%33	%50	%18	%65	%22

-1928-1935 arası: Okuryazar sayısı 3 kat arttı. 

-Basın devrimi: 1928'de 50.000 olan gazete tirajı, 1935'te 200.000'e çıktı. 

-Kitap üretimi: 1923'te yılda 100 kitap basılırken, 1938'de 1.200'e ulaştı. 

-Kadınların yükselişi: 1934'te seçme-seçilme hakkı, okuryazar kadınların sayesindeydi.

Cumhuriyet'in En Büyük Kazanımlarından Biri

Harf devrimi ve okuma-yazma seferberliği, Cumhuriyet'in en somut zaferidir. Çünkü:

1-Bilgiye erişimi demokratikleştirdi: Seçkinlerden halka indi. 

2-Ulusal birliği pekiştirdi: Ortak alfabe, ortak dil, ortak bilinç yarattı. 

3-Kadınları özgürleştirdi: Okuryazar kadın, seçmen, öğretmen, doktor oldu. 

4-Sanayi ve bilim yolunu açtı: Teknik kitaplar, yerli mühendislik, yerli üretim başladı. 

5-Kültürel bağımsızlığı sağladı: Arap-Fars etkisinden kurtulup, Türkçe düşünen bir nesil doğdu.

Atatürk'ün dediği gibi: "Okuma-yazma bilmeyen bir millet, karanlıkta yolunu bulmaya çalışan kör gibidir." Cumhuriyet, o körlüğü 3 yılda yırtıp attı. Bugün Türkiye'de %99'a yakın okuryazarlık oranı varsa, bunun temeli 1 Kasım 1928'de atıldı. Harf devrimi, sadece alfabe değiştirmek değil, bir milletin aklını özgürleştirmekti. Bu, Cumhuriyet'in ebedi ışığıdır.