Hukukun gizli eli: Butlan nedir?

Hukukta sıkça karşılaşılan "butlan" kavramı, bir hukuki işlemin geçersizliği veya hükümsüzlüğü anlamına gelir. Yani, bir işlem dışarıdan bakıldığında yapılmış gibi görünse de, bazı yasal şartları taşımadığı için hukuken hiçbir sonuç doğurmaması durumudur.

BUTLAN TÜRLERİ: MUTLAK BUTLAN VE NİSPİ BUTLAN

Butlan, kendi içinde iki ana başlıkta incelenir:

• Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük): Bir hukuki işlemin, kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine, ahlaka veya kişilik haklarına açıkça aykırı olması durumunda ortaya çıkan en ağır geçersizlik halidir. Mutlak butlanla sakat olan bir işlem, baştan itibaren hiç yapılmamış sayılır ve hiçbir hukuki sonuç doğurmaz. Mahkeme, böyle bir durumu kendiliğinden (re'sen) dikkate alır ve bu geçersizliği herkes ileri sürebilir.

Örneğin, resmi nikahlı bir kişinin ikinci bir resmi nikah yapması, kumar borcuna ilişkin bir sözleşme veya imkansız bir konuda yapılan bir anlaşma mutlak butlana tabidir. Mutlak butlanda zamanaşımı süresi yoktur ve tarafların sonradan bu işlemi geçerli hale getirme imkanı bulunmaz; ancak yeni bir işlem yapmaları gerekebilir.

• Nispi Butlan (Göreceli Hükümsüzlük): Hukuki işlemin belirli sebeplerle geçersiz sayılması ancak bu geçersizliğin ancak ilgili tarafça ileri sürülmesi gereken durumları ifade eder. Mutlak butlana göre daha hafif bir geçersizliktir ve genellikle sözleşme taraflarından birini koruma amacıyla getirilir.

Nispi butlan durumunda; hukuki işlem baştan itibaren geçersiz sayılır ancak bu geçersizlik ancak ilgili tarafın beyanıyla geçerlilik kazanır veya geçersizlik kararı alınır. Mahkeme bu durumu kendiliğinden dikkate almaz. Nispi butlan, genellikle hata, hile ve tehdit gibi irade sakatlıklarında gündeme gelir.1

"MUTLAK BUTLAN" NEDEN SİYASİ GÜNDEMDE?

Son dönemde siyasi gündemde "mutlak butlan" kavramının sıkça dile gelmesinin temel nedeni, özellikle siyasi partilerin iç işleyişleri, kurultay süreçleri veya siyasi kararların hukuki geçerliliği ile ilgili tartışmalardır.

Bir siyasi partinin aldığı bir kararın, yaptığı bir kurultayın veya seçimin tüzüğe, yasalara veya kamu düzenine aykırı olduğu iddia edildiğinde, bu işlemin "mutlak butlanla batıl" olduğu yani baştan itibaren geçersiz sayılması gerektiği ileri sürülebilir. Bu tür iddialar, genellikle hukuki süreçlere taşınır ve mahkemelerden bu işlemlerin iptali veya geçersizliğinin tespiti talep edilir.

Özellikle parti içi muhalefet veya rakipler, alınan kararların hukuka aykırı olduğunu savunarak "mutlak butlan" argümanını kullanarak bu kararların hükümsüz sayılmasını ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasını hedefleyebilirler. Bu durum, siyasi arenada gerilime ve hukuki mücadelelere yol açabilmektedir.