Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli

Anadolu'nun müslüman olması ve Türk yurdu olmasındaki en büyük etken şüphesiz ki Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli'dir.

Özlü sözleriyle birlikte "Makalat" adında dört kapı kırk makamı anlatan bir de şaheser bırakmıştır.

Yazının başlangıcı da noktadır, sonu da nokta. 

Doğruluk dost kapısıdır. 

Okunacak en büyük kitap insandır. 

En yüce servet ilimdir.

Doğruluk yüz aklığıdır. 

Müritlik alıcılık değil, vericiliktir. 

Âlem âdem, âdem de âlem içindedir. 

Ayağa kalkacaksan hizmet için kalk.

Kibir, bele bağlanmış taşa benzer; onunla ne denizde yüzebilir ne de uçabilirsin.

Eline, beline, diline sahip ol.

Kendisini temizleyemeyen başkasını temizleyemez.

Yolumuz ilim, irfan ve insanlık sevgisi üzerine kurulmuştur.

Oturduğun yeri pak et, kazandığın lokmanı hak et.

Asıl kör nankördür.

En büyük keramet çalışmaktır.

Edep ve terbiye seni başka asalete muhtaç etmez.

Çalışmadan geçinenler bizden değildir.

İnsana saygı Tanrı'ya saygıdır.

Allah'a korku ile değil sevgi ile varılır.

Aşkın ateşiyle yananlar, bir daha yanmazlar.

Mü'minin gönlü Hakk'ın Kâbe'sidir.

Gözü ilerde, gönlü geride olan yola gidemez.

İncinsen de incitme.

Hiçbir milleti ve insanı ayıplamayınız.

İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır.

İnsanoğlunun en büyük düşmanları: Yalancılık, boğazına düşkünlük, mal ve mevki hırsı, koyu gıybet, edepsizlik, hıyanet ve Hakk'ı inkârdır.

Makâlât, tasavvufta önemli yeri olan dört kapı (şeriat, tarikat, hakikat ve marifet) ile bu kapıların her birindeki onar makamın (kırk makam) açıklanması temelinde oluşturulmuş bir eserdir. Bunun yanı sıra bazı dini bilgilerle ahlâki nasihatleri de içerir.  

Makâlât, kuru dini bilgiler veren bir kitap değildir. 

Onda aklın öneminden, kişinin nerede nasıl davranması gerektiğine kadar geniş bir yelpazede pek çok konuya yer  

verilmiştir.

Makâlât'ta ilk olarak, Allah'ın insanları dört nesneden (toprak, su, ateş, hava) yarattığı ve dört gruba ayrıldıktan sonra âbidlerin şeriat, zâhidlerin tarikat, âriflerin marifet, muhiblerin ise hakikat kavmi olduğu belirtilir. 

Hacı Bektaş-ı Veli, Makâlât adlı eserinde kainatın yaradılışı, özellikle insanın yaradılışı konusunda fikirler beyan ederken, bu dört unsura temas etmek suretiyle kendisinin felsefi kitapları okuduğunu veya felsefi bilgilere sahip olduğunu göstermektedir. 

Dört grup insanın özellikleri hikâyelerle, benzetmelerle aktarılır ve asıl çatıyı oluşturan dört kapı-kırk makam ayet ve hadislerle açıklanır. 

Makalât'ın iskeletini oluşturan dört kapı ve kırk makam şu şekildedir:

a- Şeriat kapısı makamları: 

1. İnanmak (iman etmek)

İlim öğrenmek 

3. İbadet etmek

4. Helal kazanmak, faizi haram bilmek

5. Nikâh kıymak (evlenmek)

6. Hayız ve lohusalık hallerinde cinsi münasebetten uzak durmak

7. Cemaat sünnetine uymak

8. Şefkatli olmak

9. Temiz giyinmek ve temiz yemek

10. İyiliği emredip kötülüğü men etmek. 

b- Tarikat kapısı makamları: 

1. Tövbe etmek.

2. Mürit olmak.

3. Saç kesmek.

4. Mücahede etmek.

5. Hizmet etmek.

6. Haksızlıktan korkmak.

7. Umutsuzluğa düşmemek.

8. Hırka, zembil, makas, seccade, tesbih gibi sembollere sahip olmak.

9. Nasihat ve muhabbet sahibi olmak.

10. Aşka ve zevke ermek, kendini fakir bilmek. 

c- Marifet kapısı makamları: 

1. Edep sahibi olmak.

2. Bencillik, kin ve garezden korkmak ve uzak durmak.

3. Perhizkâr olmak (Haramlardan sakınmak, takva sahibi olmak).

4. Sabretmek.

5. Utanmak.

6. Cömert olmak.

7. İlim öğrenmek.

8. Miskinlik.

9. Marifet sahibi olmak.

10. Kendini bilmek.

d- Hakikat kapısı makamları: 

1. Toprak olmak (Alçakgönüllü olmak).

2. Kimseyi ayıplamamak. 

3. Elinden geleni esirgememek.

4.Emin olmak (Güvenilir olmak).

5. Mülkün sahibinden (bir olan Allah'tan) istemek.

6. Sohbet etmek ve hakikat sırlarını söylemek.

7. Seyr ü sülûka girmek.

8. Sır sahibi olmak.

9. Münacat.

10. Müşahede ve Tanrı'ya ulaşmak. 

Bismişah Allah Allah, 

Hak aşkına Hûûû