Küresel krizin anatomisi / Aydar Kadirov Moskova

Bu son kriz ABD' de gayrı menkullerde balonun patlamasından başladı. Bill Clinton idaresi baskısı ile az gelirli ve azınlıklara vermek üzere, Fannie Mae ve Freddie Mac ipotek şirketleri, ticari bankalara kredi verme şartlarını kolaylaştırmak zorunda kaldılar. Sonuçta bu, düşük kredi hadleri ile birlikte, gayrı menkul alışında kredilerin artmasına, dolayısıyla gayrı menkul fiyatlarının yükselmesine getirmiştir.Hülasa, bu daha fazla kredi, daha yüksek gayrı menkul fiyatı gibi, kısır döngü haline gelmiştir. Döngü de sonsuza kadar devam edemezdi, ve mekanizma geriye işlemeye başladı. Artı, gayrı menkul alış kredileri kıymetli evraklara 'paketlenerek', emeklilik sandıklarına, sigorta şirketlerine satılmakla, yatırım banka bilançosunda gözükmekle mesele daha da zorlaşmakta idi. Mekanizma geri işlemeye başlayınca, finans sistemi felç oldu. Emeklilik sandıkları, sigorta şirketleri, yatırım bankaları, karşılığı olmayan kıymetli evrakları masrafa geçirerek zarar gösterdiler. Artı, günümüz finans enstrümanların karmaşık ve bariz olmayışı, finans müesseseleri arasında güvensizlik oluşturmuş ki, kimse kimsenin elinde hangi aktiflerin bulunduğunu, riskleri ve iflas olasılığını bilmemektedir. Fertler de kötü senaryo tasavvur ettiklerinden, kredi piyasası nerde ise ölmüş durumda, borçlanma fiyatı hızlı yükselmiş, finans müesseselerinin iflas riski artmış, hisse piyasası hızlı bir şekilde aşağı yuvarlanmaktadır. Tahminlere göre, finans krizine, tüketim talebin ve yatırımların daralması şeklindeki genel iktisadi krizin eklenmesi ile durum daha da kötüleşecektir. Rusya'yı da bu açıdan zor günler beklemekte. Çünkü, doğal kaynak fiyatları düşecek, büyümeyi sağlayan Batı kredilerinin sağlanması zorlaşacaktır, hisse senetleri aracılığı ile sermayenin büyümesi belirsiz hale gelecektir. Yani, Rusya ekonomisinin küçülmesi beklenmektedir. Ve Rusya Federasyonu, kendi bağımsız, yeni prensiplere göre inşa edilen finans sistemini oluşturmadıkça, dünya finans süreçleri etkisi altında kalacaktır.Prof. Dr. Haydar Baş'ın fikirleri dahil, alternatif fikirleri uygulama modellerine geçmeden, bu konu ile ilgili yeni fikirleri özetlemek gerekmektedir.1) Para basma hakkı (emisyon) yalnız devletin elindedir. Özel ve devletin ticari bankalar tarafından ikinci aşama para basma, veya emisyonu dövizle ikame kabul görülmemektedir. Ticari bankaların para emisyonu devletin kendisi tarafından senyoraj (ek para basılması) mekanizması ile ikame edilecektir.2)  Finans sistemi faize dayanmayacaktır. Faiz, iktisadi ve sosyal dengesizliğe getirmekte. Günümüzdeki krizin sebebi faiz paraları olmaktadır. Dolayısıyla, para mal olmamasını gerektirmektedir.3)   Para imkanlarına her iktisadi birim faizsiz şartla erişebilmelidir.4)    Şirket ve fertlere faizsiz şartla devlet direkt kredi imkanı sağlamalıdır. Bazı durumlarda ise, ekonominin genel talebini desteklemek için devlet karşılıksız şartlarla ödeme yapacaktır.Bu prensiplerin izahı, enflasyon, kur politikası, dış ticaret, mal ve hizmetin arz ve talebi ile bağlantısı ayrı bir meseledir. Bunlarla tanışmak için, okuyucu kaynaklara, mesela, Prof. Dr. Haydar Başın 'Milli Ekonomi Modeli' kitabına müracaat etmelidir.