Orman kuruluşlarından aynı yaşlı saf meşcereler (4)

Aynı yaşlı saf meşcerelerin önemli bir özelliği de meşcere göğüs yüzeyidir. Meşcerenin bu değeri, bir hektardaki tüm ağaçların yerden 1,30m yüksekteki gövde çaplarına karşı gelen daire (kesit) alanlarının toplamıdır. Meşcere göğüs yüzeyi (G), meşcere orta boyu (H) ve meşcere göğüs boyu şekil katsayısı (F) yardımı ile, meşceredeki mevcut odun servetinin hacmi V=G*H*F formülü ile yaklaşık olarak hesap edilebilmektedir.

Yani meşcere göğüs yüzeyi, meşcerenin bitkisel üretimini belirleyen önemli bir parametredir. Bu parametre, meşcerenin sıklığı (sıkışıklığı) hakkında da bir fikir vermektedir. Yani meşcere göğüs yüzeyi ne kadar büyükse, meşcere o kadar sık demektir.

Aynı yaşlı saf bir meşcerede meşcere yaşı ilerledikçe, kalınlaşan ağaçlar yüzünden meşcere göğüs yüzeyi artar. Meşcere göğüs yüzeyinin artması, meşcere sıkışıklığı ile beraber ağaçlar arasındaki yaşam savaşını da arttırır. Bunun sonucu olarak, bazı ağaçlar kuruyarak meşcereden ayrılır ve böylece, göğüs yüzeyinde bir miktar azalma da söz konusu olur.

Genç bir meşcerede ağaçlar göğüs yüksekliğini (1,30m) aştıktan sonra, meşcere göğüs yüzeyi bir değer almaya başlar. Meşcerenin gençlik ve olgunluk dönemlerinde, meşcere göğüs yüzeyi hızla artarak, bir maksimum değere ulaşır ve bir süre bu değeri muhafaza eder. İleri yaşlarda kuruyup meşcereden ayrılan ağaçlar yüzünden de meşcere göğüs yüzeyi bu maksimum değerinden yavaş yavaş düşmeye başlar.

Meşcere göğüs yüzeyinin yaşa bağlı olarak gösterdiği konveks (tümsek) bir parabol biçimindeki ilişki, yetişme ortamının verimliliği (boniteti), meşcere sıklığı ve ağaç türüne göre oldukça değişkenlik göstermektedir.

 Aynı yaşlı saf meşcerelerde her yaşta meşcere göğüs yüzeyi, yetişme ortamının verimliliği (boniteti) arttıkça, daha yüksek değerler almaktadır. Bu durumda yaş-meşcere göğüs yüzeyi ilişkisi yukarı kayar.

Aynı yaşlı saf meşcerelerin sıklık derecesi (S), meşceredeki mevcut meşcere göğüs yüzeyi değerini, normal sıklıktaki meşcerelerden elde edilmiş ortalama meşcere göğüs yüzeyi değerine bölerek, hesap edilmektedir. Ortalama meşcere göğüs yüzeyi değeri de mevcut meşcerenin yaşına ve bonitet sınıfına bağlı olarak, daha önceden normal sıklıktaki aynı yaşlı saf meşcerelerde yapılan bilimsel araştırmalar sonucu elde edilmiş hasılat tablolarından alınabilmektedir. Sıklık derecesi S=1 olarak elde edilirse, meşceremizin normal sıklıkta olduğu anlaşılır.

Sıklık derecesi S>1 ise, meşceremiz sık, S<1 ise, seyrek demektir. Seyrek meşcerede, ağaçlar arasındaki yaşam savaşı yetersiz olacağından, zaman içerisinde kuruyup meşcereden ayrılacak ağaçların sayısı çok düşük olmaktadır. Böyle meşcerelerde meşcere yaşlandıkça, meşcere göğüs yüzeyi artar, meşcere önce normal sıklığa ve sonra da sık meşcere haline dönüşür. Seyrek meşcerelerde, ağaçların gövde boyunca olan dalları çok sayıda ve kalın dallı olurlar ve ayrıca, gövde kaliteleri de düşük olmaya eğilimlidir. 

Aynı yaşlı saf ve seyrek meşcerelerde, genellikle ağaçların dip kısımlarında yıllık halka kalınlıkları daha kalındır. Gövde yukarılarına çıkıldıkça, yıllık halka kalınlığı düşer. Bu durum, ağaçların kütük kısmının kalın olmasına ve gövdenin nayloid bir yapıya (cılız gövdeye) dönüşmesine neden olur.

Sık meşcerelerde de yapılan aralamalar, ağaçların dip kısmının kalınlaşmasına neden olmaktadır. Aynı yaşlı saf meşcerelerde meşcere sıklığı arttıkça, ağaçların gövde boyunca olan yıllık halkaları yukarılara çıkıldıkça, daha kalın olmaya başlarlar. Özellikle verimli alanlarda bu durum daha net olarak görülür. Bu kalınlaşma meşcere sıklığına bağlı olarak, ağaç boyunun yaklaşık onda dokuzuna kadar çıkabilir.

Bu durum, ağaç gövdelerinin silindirik bir yapıya dönüşmesine, hatta gövdelerin yukarı kısımlarının daha kalın ve şişkin olmasına (paraboloit yapıya) neden olur. Böyle gövdelere, dolgun gövde denilmektedir. Sık meşcerelerde ağaçlar daha uzun boylu ve dolgun gövdeli olduğu için, meşcere hacmi de yüksek çıkmaktadır.

Meşcere sıklığının aşırı yüksek olması halinde ise, yetişme ortamının beslenme olanakları çok sayıda ağaca yetersiz gelmesi nedeniyle, ağaçlar yeterince boylanamamakta ve gövdeler dolgun olmalarına rağmen kalınlaşamamaktadırlar. Bu durum verimin düşmesine neden olur.

Meşcere hacminin hesaplanmasında kullanılan meşcere göğüs boyu şekil katsayısı (F, meşcere göğüs boyu şekil emsali), hektardaki mevcut hacmin (V) meşcere silindir hacmine (G*H) bölünmesi ile elde edilmektedir [F=V/(G*H)]. Bu katsayı 0,5 civarında bir değer olarak bulunmaktadır.

Meşcere göğüs boyu şekil katsayısı, meşcere yaşına, bonitetine ve sıklığına bağlı olarak araştırıcılar tarafından daha önceden yapılmış tablolardan ortalama bir değer olarak alınabilmektedir. Böylece mevcut meşcerenin gerçek hacmini ölçmeden, meşcere hacmini oldukça yaklaşık bir değer olarak, V=G*H*F formülünden hesaplamak mümkün olmaktadır. F katsayısı, meşcerelerin büyüme ve olgunluk dönemlerinde, verimsiz alanlarda, sık meşcerelerde, ladin ve göknar türlerinde yüksek bir değer olarak bulunmaktadır. Tersi durumlarda ve çam meşcerelerinde ise, düşük çıkmaktadır. 

Gölge ve yarı gölge ağaçlarından oluşan aynı yaşlı saf meşcerelerde, meşcere göğüs yüzeyi her yaşta, ışık ve yarı ışık ağaçlarından oluşan meşcerelere göre daha yüksek olmaktadır ve meşcere göğüs yüzeyinin maksimum değere varması da daha ileri yaşlara kaymaktadır.