Orman kuruluşlarından aynı yaşlı saf meşcereler (5)

Aynı yaşlı saf meşcerelerde zamanla ağaçların büyümeleri sonucu, diğer bir meşcere parametresi olan hektardaki meşcere hacmi artar. Ancak zaman içinde kuruyarak veya kesilerek, meşcereden ayrılan ağaçlar yüzünden de meşcere hacmi bir miktar azalır. Bir hektar meşceredeki mevcut dikili haldeki ağaçlar ile bu alandan geçmişten bugüne kadar çıkarılmış olan ağaçların hacimleri toplamı, genel meşcere hacmi adını almaktadır. Böylece meşcere hacmi; dikili (kalan) meşcere, ayrılan (kesilerek çıkarılan) meşcere, genel meşcere ve dolgu meşceresi hacimleri olarak, dört farklı hacimden oluşmaktadır. Burada dolgu meşceresi hacmi ile kastedilen, bugünkü kalan meşcere hacminden idare süresi sonunda meşcerede kalacak olan ağaçların bugünkü yaşta sahip oldukları hacimleri toplamının çıkarılması ile elde edilen hacımdır.

Kalan meşcere hacmi yaş ilerledikçe, önceleri hızlı daha sonra kesilip meşcereden çıkarılan ağaçlar yüzünden yavaş olarak artar. İdare süresi sonunda, kalan meşcere hacmi dolgu meşceresi hacmine eşit olur. Meşcerede kuruyan ağaçlar, gençlik ve büyüme döneminde daha çoktur. Genel meşcere hacmi yaşa bağlı olarak, büyüme eğrisi (açık bir S eğrisi) biçiminde sürekli bir artış gösterir. Gençlik döneminde genel meşcere hacmi ile kalan meşcere hacmi arasında önemli bir fark yoktur. Ancak meşcere yaşı ilerledikçe, bu fark önemli derecede artar.

Meşcerenin hacmen gelişmesi, yıllık cari hacım artımı, periyodik ortalama hacım artımı, genel ortalama hacım artımı ve yıllık cari hacım artım yüzdesi miktarları ile de belirtilebilmektedir. Herhangi bir yıl başındaki ve sonundaki kalan meşcere hacimleri arasındaki farka, o yıl meşcereden çıkarılan toplam hacmin eklenmesi ile elde edilen hacme, yıllık cari hacım artımı denilmektedir. Herhangi bir periyodun (genellikle bir periyot 10 yıl olarak alınmaktadır) başındaki ve sonundaki kalan meşcere hacımları arasındaki farka, o periyot içerisinde meşcereden çıkarılan toplam hacmin eklenmesi ile elde edilen hacmin 10'a bölünmesi suretiyle bulunan hacım miktarına da periyodik ortalama hacım artımı denilmiştir. Genel ortalama hacım artımı ise, meşcerenin idare süresi sonundaki hacme, bu idare süresi sonuna kadar meşcereden çıkarılmış toplam hacmin eklenmesi ve sonucun meşcere yaşına bölünmesi ile elde edilen hacımdır. Yıllık cari hacım artım yüzdesi de yıllık cari hacım artımının, o yılın başındaki kalan meşcere hacmına bölünüp, 100 ile çarpılması sonucu elde edilmektedir.

Yıllık cari hacım artım yüzdesi, yaşa bağlı olarak, azalan bir ters J eğrisi biçiminde bir gelişim göstermektedir. Gençlik döneminde %6-8 civarında değerler alan yıllık cari hacım artım yüzdesi, meşcere yaşı ilerledikçe, %0,5'lara kadar düşmektedir. Yıllık cari hacım artımı ile genel ortalama hacım artımları meşcere yaşına bağlı olarak birer çan eğrisi gelişimi gösterirler. Gençlik ve büyüme dönemlerinde birer maksimum değere çıkarlar. Yıllık cari hacım artımı, genel ortalama hacım artımından daha önce daha yüksek bir maksimum değere çıkar ve sonrada hızlı bir şekilde düşüş gösterir. Genel ortalama hacım artımının maksimum değeri, yıllık cari hacım artımına eşit olmaktadır. Genel ortalama hacım artımı maksimum değerinden sonra, daha yavaş bir düşüş gösterir. Yıllık cari hacım artımı da yaklaşık olarak periyodik ortalama hacım artımına eşittir.

Aynı yaşlı saf meşcerelerde hacım ve artımların yaşa göre gösterdikleri eğriler (ilişkiler) yetişme ortamı verimliliğine (bonitete), meşcere sıklığına ve ağaç türüne göre de değişiklikler göstermektedir. İyi ve kötü bonitete sahip yetişme ortamlarındaki kalan meşcere hacımları arasında, genç yaşlardaki önemsiz olan farklar, meşcere yaşı ilerledikçe çok büyük farklara dönüşür. Kötü bonitetlerde hacım artımları da daha geç maksimum değerlere ulaşırlar. Meşcere sıklığı açısından, normal (optimum) sıklığın altındaki seyrek meşcerelerde meşcere hacmı normalin altında kalır ve böyle meşcerelerde odun üretimi yetersiz, ağaçlar dallı budaklı ve kalitesiz olur. Çok sık meşcerelerde de beslenme olanakları çok sayıda ağaç tarafından paylaşıldığı için, ağaçlar zayıf kalmakta ve odun üretimi düşük olmaktadır. Ancak, odun üretimini maksimum düzeye çıkaran bir optimum (normal) meşcere sıklık derecesi vardır ve bu sıklık derecesi 1 ile gösterilmektedir. Sıklık derecesi 0,7'ye kadar artarken, genel meşcere hacım verimi ve yıllık cari hacım artımı sürekli bir artış gösterir. 0,7 sıklık derecesinden 1,0 sıklık derecesine kadar meşcere veriminde ve artımında önemli bir fark görülmemektedir. Ancak, meşcere orta çapının gelişmesinde oldukça önemli bir fark görülür. Büyüme döneminde yapılan aralama kesimleri yıllık cari hacım artımını yükseltir ancak, ileri yaşlarda bu etki kaybolur. Işık ağaçlarından oluşan aynı yaşlı saf meşcerelerde meşcere seyrekleştikçe, gölge ve yarı gölge ağaçlarının oluşturduğu aynı yaşlı saf meşcerelere göre, yıllık cari hacım artımı daha fazla düşüş gösterir. Hacım artım yüzdesi, seyrek meşcerelerde daha büyük olmaktadır. Meşcere sıklığının ormanın yan ürünleri ve hizmet üretiminde de önemli etkisi bulunmaktadır. 

Kalan, ayrılan ve genel meşcere hacımları, ağaç türlerinden oldukça etkilenirler. Gölge ve yarı gölge ağaçlarından (ladin, karaçam gibi) oluşan aynı yaşlı saf meşcerelerde, hektardaki ağaç sayısı ve göğüs yüzeyi arttıkça, kalan meşcere hacmı da artar. Ayrıca, yıllık hacım artımının yaşa göre gösterdiği eğriler de daha yukarıdan geçer. Işık ağaçlarının (kızılçam, sarıçam gibi) oluşturduğu aynı yaşlı saf meşcerelerin büyüme dönemlerinde, ayrılan meşcere hacmı çok daha fazla olmaktadır. Yani ağaç türleri, meşcere hacmı ile ilgili bütün parametrelerin yaşla olan ilişkilerini oldukça değiştirir.