Sinemayı o kurumlaştırdı

İ.Ü. İletişim Fakültesi öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Battal Odabaş'ın "Türk Sinemasının Kuruluşunda Ordunun Rolü" adlı araştırması, Gazeteciler Cemiyeti'nin katkılarıyla İstanbul Üniversitesi tarafından hazırlanan "Cumhuriyetimiz 80 Yaşında" adlı kitapta yayınlandı. Sinemanın Türkiye'de kurumlaşmasının, Merkez Ordu Sinema Dairesi'nin kurulmasıyla gerçekleştiğini belirten Odabaş, Enver Paşa'nın sinemayla, Osmanlı İmparatorluğu'nun Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı görevini sürdürdüğü sırada Alman ordularında yaptığı inceleme sırasında tanıştığını ifade etti. Odabaş, Alman ordusunda kurulan sinema kolunun çektiği görüntülerin savaş propagandası ve acemi askerlerin eğitimi için kullanıldığını gören Enver Paşa'nın, 1915 yılında Türkiye'ye döner dönmez Merkez Ordu Sinema Dairesi'ni (MOSD) kurarak, Türkiye'de sinemanın kurumlaşmasının ilk temellerini attığını bildirdi. MOSD'un ilk başta Padişah ve Enver Paşa'nın özel yaşamıyla ilgili filmler çektiğini kaydeden Odabaş, daha sonra yerli ve yabancı film arşivleri yaptığını, ayrıca kurmaca filmler de çektiğini anlattı.

Sansüre uğrayan ilk Türk filmi

Odabaş'ın araştırmalarına göre, Müdafaai Milliye Cemiyeti de 1916 yılında aldığı bir kararlı sinema çalışmalarına başladı. Almanya'dan getirttiği aletlerle film çekimine başlayan cemiyet, savaştan görüntülerin de yer aldığı haber filmi niteliğinde filmler hazırladı. Kurmaca film alanına da el atan cemiyet, "Pençe" ve "Casus" adlı iki film yaptı. Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, 1918 yılında Mondros Mütarekesi nedeniyle, elinde bulunan belgeleri düşmana teslim etmemek için bu işi malzemeleriyle birlikte Malül Gaziler Cemiyeti'ne devretti. Malül Gaziler Cemiyeti de 1919 yılında sinema çalışmalarına başladı. Cemiyetin ilk çektiği "Mürebbiye" adlı film "Fransızlar'ı küçük düşürdüğü" gerekçesiyle yasaklanınca, "Sansüre uğrayan ilk Türk filmi" oldu.

TBMM de film çektirdi

Savaş sırasında bir başka sinema kuruluşunu ise TBMM oluşturdu. TBMM Orduları bünyesinde kurulan Ordu Film Alma Dairesi, Malül Gaziler Cemiyeti'ne devredilen sinema araçlarını geri alarak film çekimi işini üstlendi. İşgal güçlerinin geri çekilirken köy ve kasabalarda yaptıkları vahşeti görüntüleyen Ordu Film Alma Dairesi, bu filmleri kurgulayarak 1922 yılında "İstiklal" adlı belgeseli yaptı. Dairenin Türk ordusunun İzmir'e girişini konu alan filmi ise tarihe geçti. Ordu destekli bu kuruluşlardan sonra 1922 yılında ilk özel film yapımevi olan Kemal Film kuruldu. Kemal ve Şakir Seden kardeşlerin kurduğu şirket, kurmaca filmlerin yanı sıra Kurtuluş Savaşı'nı da belgeleyerek önemli bir görev üstlendi. Kemal Film, aralarında "Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın İzmit Cephesini Teftişi" de bulunan 47 haber filmi çekti.