1937 yılı başlarında Atatürk'te bir hâlsizlik ve yorgunluğun yanı sıra, sık sık burun kanaması, karın kaşıntıları başladı. Bir yıl sonra Ocak 1938'de Atatürk'ün hastalığına siroz tanısı kondu. Atatürk, doktorların dinlenme isteğine uymayıp çalışmalarını sürdürdü. Bu yoğun tempo hastalığın gelişmesine yol açtı. Doktorların uygun bulmamasına karşın, Hatay davası nedeniyle Mersin ve Adana gezisine çıktı. Kızgın güneşin altında Türk ordusunu denetledi. Saatlerce ayakta kaldı ve çok yoruldu. Ulus davası uğruna sağlığını hiçe saymıştı.Savarona yatına geçtikten sonra Atatürk'ün hastalığının ikinci evresi başladı. Ayaklarında şişme, karnında su birikmesi ve büyüme görüldü. Hastalık ilerleyip üçüncü evreye girince, Atatürk Dolmabahçe Sarayı'na çıkarıldı. Dayanılmaz ağrılara yol açan karnındaki su alınmadan önce Atatürk, noteri çağırtarak vasiyetnamesini düzenletti. Su alındıktan bir süre sonra 26-27 Eylül 1938 tarihlerinde komaya girdi. Özenli tedavi sonucu, komadan çıktı. 17 Ekim'de girdiği ilk ciddî koma, 18 Ekim günü de sürdü. 19 Ekim'de Atatürk, yavaş yavaş komadan çıktı.Hastalık, hızla ilerliyordu. Karında yine su toplanmıştı. Su, aşırı ağrılara yol açıyordu. 7 Kasım'da ikinci kez su alındı. Atatürk, yeniden komaya girdi. 8 Kasım 1938 günü saat 18.00'den sonraki gelişmeleri Cumhurbaşkanı Genel Sekreteri Hasan Rıza Soyak'tan aynen dinleyelim:"Saat 18.00'den sonra yanından ayrılıp, günlük işlerimle meşgul olmak üzere büroma inmiştim; çok geçmeden fenalaştığını telefonla bildirdiler (saat 18.55). Telaşla hususî daireye koştum; yatak odasının iç içe olan iki kapısı arasındaki boşlukta Ali Kılıç duruyordu. Odaya girdiğim zaman Atatürk'ü şu vaziyette gördüm: Yatağın ortasında, iki elini yanlarına dayamış, oturuyor ve mütemadiyen öğürerek: "Allah kahretsin" diye söyleniyordu; ara sıra da hizmetçilerin tuttukları tasa koyu kahverengi bir mayi (pıhtılaşmış kan) çıkarıyordu.Nöbetçi Doktor Abrevaya ile o sırada yetişen Prof. Dr. Neşet Ömer İrdelp kendisine yine bir taraftan bazı ilaçlar enjekte etmeye, bir taraftan da buz parçaları yutturmaya başladılar; bir aralık sağında bulunan tuvalet masası üzerindeki saate baktı; her halde iyi göremiyordu ki bana sordu:"Saat kaç?.."Cevap verdim:"7.00 Efendim."Aynı suali bir iki defa daha tekrar etti, aynı cevabı verdim. Biraz sükûnet bulunca yatağa yatırdık; başucuna sokuldum:"Biraz rahat ettiniz değil mi efendim?.." diye sordum."Evet!.." dedi. Arkamdan Neşet Ömer İrdelp yanaşıp rica etti:"Dilinizi çıkarır mısınız efendim?.."Dilini ancak yarısına kadar çıkardı; Dr. İrdelp tekrar seslendi:"Lütfen biraz daha uzatınız!.."Nafile!.. Artık söyleneni anlayamıyordu; dilini uzatacağı yerde tekrar tamamen çekti; başını biraz sağa çevirerek Dr. İrdelp'e dikkatle baktı ve "ALEYKÜMESSELÂM" dedi; son sözü bu oldu ve ikinci ponksiyondan tam 30 saat sonra komaya girdi." Ulu önder Atatürk, 77 yıl önce 10 Kasım 1938 Perşembe günü saat dokuzu beş geçe hayata gözlerini yumdu. O, adeta Türk milletini büyük bir zilletten kurmak için doğmuştu. Mustafa Kemal Atatürk, kısa süren hayatına çok önemli işler sığdırmayı başarmıştı.Türk milletinin büyük liderini, her geçen gün yokluğunu daha da fazla hissederek, özlemle anıyoruz?
