Vakıflar adası Kıbrıs ve Maraş meselesi

Kıbrıs'ın 1571 yılında fethine kadar ada Fransız asıllı Lüzinyanlar ailesi ile Venedikliler'in yönetimindeydi. Adadaki Rum halkının ise mülk edinme ve dini inançlarını yaşama özgürlükleri bile yoktu. Hristiyanlığın Katolik mezhebinden olan Venedikliler, Rumların Ortodoks kiliselerini kapatmışlar, papazlarını sürgüne yollamışlar, Rum halkı Katolik mezhebine girmeye zorlamışlardı. Rum halkı, Venediklilerin çiftliklerinde köle olarak ve boğaz tokluğuna çalışarak yaşamak zorundaydılar.1571 yılında fetih tamamlandığında Latinler (Venedikliler) adayı terk etmiş, birçok ev, çiftlik ve arazi boş kalmıştı. 1572 yılında Türk yönetiminin yaptırdığı bir sayımda sadece Mesarya ve Mazoto bölgesinde 76 köyün tamamen boşaltılmış olduğu görüldü. Bu durumu Sinan Paşa bir raporla padişah II. Selim'e bildirdi. II. Selim 21 Eylül 1572 tarihli bir fermanla boşalan köylere yerleştirilmek üzere Anadolu'dan insan gönderilmesini emretti.Bu ferman üzerine güney illerinden Kıbrıs'a göç ettirilip yerleştirilen Türklerin sayısı 30.000'e ulaşmasına rağmen hala çok geniş araziler ve çiftlikler boştu.Venediklilerin boşalttığı araziler üzerinde fethin ilk günlerinden itibaren vakıflar kurulmasına başlandı. Lala Mustafa Paşa, Arap Ahmet Paşa, Pertev Paşa, Ağa Cafer Paşa gibi hayırsever yöneticilerin başlattığı vakıf hareketi daha sonra gelen yöneticiler ve hayırsever kişiler tarafından devam ettirildi. Böylece adanın büyük bir bölümü vakıfların mülkü haline geldi. Kıbrıs adeta bir vakıflar adası oldu.Daha 1571 yılında, bu kadar çok vakıf kurulduğunu gören Emer Hilmi Efendi; "Ahkam-ül Evkaf" yani "Vakıflar Yasası"nı hazırladı. Ahkam-ül Evkaf; Kıbrıs'ta günümüze kadar yönetim ve egemenliğin birkaç kez el değiştirmesine rağmen bir anayasa kuvvetinde geçerliliğini korumuş ve korumaktadır.1878 yılında Kıbrıs'ta yönetimin İngilizlere devir şartları konuşulurken, İngiliz büyükelçisi Layard ile Saffet Paşa arasında vakıf statüsü ile ele alınmışve imzalanan 6 maddelik sözleşmenin 2. maddesinde Vakıflar Yönetim Kurulu'nun yetkileri kabul edilmiştir. Aynı zamanda 1960 yılında Rumlarla ortak cumhuriyet kurulurken de "Ahkam-ül Evkaf"ın (Kıbrıs Vakıflar Yasası) tanınması şartı konmuştu. Gel gör ki ne İngiliz sömürge yönetiminde, ne de Rumların hakim olduğu ortak cumhuriyet döneminde (1960-1974) verilen sözler tutulmamış, vakıf malları büyük ölçüde yağmalanmıştır. İngiliz sömürge idaresi vakıf yönetimine el koyuyor. "Ahkam-ül evkaf " a (Vakıflar Yasası) na rağmen Rumlar ve kilise lehine çok büyük bir vakıf yağması gerçekleştiriliyor. Denilebilir ki, yakın tarihin en büyük emlak yağması Kıbrıs'taki vakıflar üzerinde yapılmıştır.2000 yılında Kıbrıs'ta bir belgesel çekimi yaparken Vakıf İdaresine de gittik. Vakıflar genel müdürü Sayın Taner Derviş ile konuştuk. Taner Bey diyordu ki: "Bu vakıflara ait mal varlıklarının iadesi ancak vakfiyelerini tespit ettiğimiz ölçüde mümkündür. Bu işe Maraş'la başladık. Bu haritada kapalı Maraş ve açık Maraş yer almaktadır. Sarı renkte gördüğümüz yerler vakıflara ait olup işgal edilmiş yerleri gösteriyor. 15.000 adet koçan üzerinde yapmış olduğumuz tespitlerde Maraş bölgesinin %72'sinin vakıf malı olduğu görülüyor. Daha geniş bir çalışma ile bu artacaktır. Bu tespitler hem vakfiyelerimize dayanıyor, hem de İngilizlerin 1900'lü yıllarda sömürge idaresinin kayıtlarına, koçanlarına dayanıyor. Demek ki bilimsel çalışmamız, belgelere ulaşmamız lazım. Maraş üzerindeki çalışmalarımız bittikten sonra elbette sıra diğer vakıflara gelecektir."Sayın Taner Derviş bu çalışmaları hatırladığım kadarı ile iki yardımcı ile yürütüyordu. Neden on araştırmacı Osmanlı arşivlerini, on araştırmacı da İngiliz arşivlerini taramasın. Taner Bey emekli olmuş. Çalışmalar ne aşamadadır bilemiyorum. Ama inanıyorum ki geniş kapsamlı çalışmalarla Kıbrıs Adası'nın tapusu tekrar vakıflara kazandırılabilir. Yağmalanan vakıfların çoğu da Güney Kıbrıs Rum kesiminde kalmıştır. Rumlar utanmadan Maraş'ı istiyor. Kimin malını kimden istiyorlar? Taner Bey diyor ki: "Maraş üzerinde Rumların hiçbir hakları yoktur. Tapu yasalarına göre arazi üzerine yapılan herhangi bir mülk (bina tesis) arazi sahibinin olur. Bizim burada hem vakıf arazisini iade etmelerini isteme hakkımız var, hem de gelir kaybından dolayı uğradığımız zararları isteme hakkımız var. Oteller, binalar gaspedilmiş vakıf arazisi üzerindedir. 15.000 yatak kapasitesine sahip tesisler vakıf arazisi üzerindedir."Hey Kıbrıs ve Türkiye'yi yönetenler! Bunları bilmiyor musunuz? Kıbrıs sorunu diye önümüze konan ne varsa, ne istiyorlarsa verecekli değil alacaklı olduğumuzu kabul ettirmek için; Taner Bey'in 2000 yılında önümüze koyduğu dosyalar yeter. 14 yıl geçti bu dosyalar artmıştır. Güney Kıbrıs'ta büyük vakıf arazileri ve vakıf mallarının koçanlarına ulaşılmıştır. Taner Bey diyor ki: "Diyebilirim ki Kıbrıs'ın tapusu şer'i mahkeme sicilleri içerisinde yer alan vakfiyelerdedir. Şu dosyalarda 54 şer'i mahkeme sicili içersinde 700'ün üzerinde vakıf tescili var. Bu vakıf tescillerinde vakıfların mal varlığı yer almaktadır."Ahkam-ül Evkaf, dünyada ikinci bir örneği olmayan anayasa statüsünde tanınan hukuki bir metindir. En son katıldığımız Avrupa Vakıflar Birliği toplantılarında gördük ki, bizim dışımızdaki vakıflar, şahısların ölümünden sonra vakıfların ne olacağını tartışıyor. Ahkam-ül Evkaf ile vakıflar ebediyete kadar süren müessese olarak tanımlanmıştır. Neyin ne zaman, nasıl yapılacağı en açık şekilde saptanmıştır.Neredeyse tamamı vakıf mülkü olan Kıbrıs gibi bir ülkeye de Ahkam-ül Evkaf gibi bir vakıf yasası gerekliydi. Allah razı olsun Ömer Hilmi Efendi'den dört asrı geçen bir süredir hiç eskimeyen, dünyada vakıf mevzuatı arayan herkese örnek olabilecek ve, hiçbir siyasi ve hukuki kuruluş tarafından reddedilemeyen böyle bir yasayı bize kazadırmış. Bunları görmezden gelmeyelim. Sahiplenelim ve vakıf kurucuları, hayırsever atalarımıza layık nesiller olalım.