189 yıldır açılmayan bir kilise kapısının arkasında yatan gerçek

İstanbul'un Fatih ilçesinde 189 yıldır kapalı tutulan bir kapı. Simsiyah, kapkara bir kilise kapısı... Osmanlı padişahı II. Mahmut zamanından beri özellikle kapalı tutuluyor. Peki niçin?

Değerli okurlar, bu araştırma yazımızda tarihin tozlu sayfaları arasında kalmış iki vesikayı yorumlarınıza sunmak istiyorum. Okudukça siz de göreceksiniz, geçmişten günümüze hâlâ gün yüzüne çıkarılamamış bazı karanlık meselelerin kökenine bu vesikalar nasıl ışık tutmaktadır? Araştırmamızın konusu ise, İstanbul'un göbeğinde 189 yıldır kapalı tutulan bir kapı. Simsiyah, kapkara bir kilise kapısı... İstanbul'un Fatih ilçesinde bulunan Ortodoks Rum Kilisesi'nin diğer adıyla Fener Rum Patrikhanesi'nin ana giriş kapısından bahsediyorum. Bu kapı, Osmanlı padişahı II. Mahmut zamanından beri kapalı tutuluyor... Peki niçin?Gelin, kısa bir tarihî seyir yapalım ve bunun sebebini birlikte araştıralım:

1800'lü yıllarda OsmanlıTarih, 1800'lü yılların başı ve Sultan II. Mahmut dönemi. Avrupalıların "Hasta Adam" dedikleri Osmanlı Devleti, içeride ve dışarıda hızla kan kaybetmektedir. Sosyal, idarî, ekonomik, askerî, hukukî sahalarda yapılmaya çalışılan ıslahatlar; Sanayi Devrimi'nin gelişmelerini yakalamaya ve Fransız İhtilali'nin etkilerine mani olmaya yetmez.Avrupalı devletlerin desteğini arkasına alan azınlıklar, yaşadıkları Osmanlı toprakları üzerinde hak iddia ederek birer birer bağımsızlıklarını kazanma yoluna giderler. Önce Sırplar ve Bulgarlar hemen akabinde Yunanlılar Osmanlı Devleti içinde ayaklanmış, Batılı devletlerin de yardımlarıyla bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Azınlık isyanlarına bir de Suriye ve Hicaz'daki Arap isyanları eklenir. Vehhabiler ayaklanarak, Mekke ve Medine'yi ele geçirmişlerdir. Osmanlı-Rus savaşları, Yeniçeri ve azınlıkların isyanları, kapitülasyonlar? derken, Osmanlı Devleti'nin ayakta kalacak gücü kalmamıştır artık.Yunan isyanında Fener Rum Patrikhanesi'nin rolü1806'da tahta geçen II. Mahmut, çöküş sürecine giren Osmanlı'nın ciddi ıslahatlarla düzelebileceğine inanmış, bu doğrultuda ciddi tedbirler almıştır. Padişah, özellikle devletin bekasına, vatan ve milletin bütünlüğüne yönelik isyan ve ihanet girişimlerini affetmemiştir.Bu cümleden olarak, Yunan isyan ve ihtilal hareketlerini destekleyen, Osmanlı topraklarında fitne ve fesat tohumları yayan, hemen her zayıf anında devleti arkadan hançerleyen Fener Rum Patrikhanesi de, yaptıklarının bedelini ağır ödemiştir.Devrin Fener Patriği "V. Grigorius" ve beraberindeki işbirlikçi papazlar vatana ihanetlerinin belgelerle ortaya çıkartılmasının ardından 1821 tarihinde II. Mahmut'un emriyle idam edilmişlerdir. Hemen hepsi Türk düşmanı olan Megola İdeacı patrik ve papazlar gibi, Patrik Grigorius da Osmanlı Devleti'ni yıkmayı ve Türkleri tarih sahnesinden yok etmeyi amaçlayan "Eterya Cemiyeti"nin üyesiydi ve ona, "Gizli Başkan" statüsünde bakılıyordu (1).

Yunan isyancılarıyla yapılan şifreli yazışmalarNitekim, Rum-Yunan isyanı başlayınca hem ihtilâl hareketlerini kutsamak, hem de Eterya ajanlarını teşvik etmek maksadıyla yazmış olduğu şifreli mektubunda şu ifadeleri yer almaktadır: "Ulûm-u Yunanîye'nin (Yunan istiklalinin), neşri için memleketimizde bir Mekteb-î Umumi (Yunan devleti) inşasına müttefiken karar vermiş olduğunuz malûmumuz olunca ziyadesiyle memnun olduk. Gerek zat-ı dostaneleri (Eterya lideri Petro) ve gerek bilcümle kaptanlar (isyancılar); makbûl işbu Mekteb-î Umumi'nin ihdas ve ihyasına gayret ve vatanperverliklerini sarf ederek, yalnız felsefe ve bahadırlarının ahlâkı olduğunu bilfaal ispat ettiğiniz halde, tarafımızdan dahi muavenet ve himaye edilmesi icrası sağlam olduğundan, yapılması gereken işlere iktidar eyleyesiniz" (2).

II. Mahmut, işbirlikçi patrik ve papazları idam ettiriyorPatrik Grigorius ve bir kısım Rum papazların, Rum-Yunan isyanında ne derece rol oynadıkları yapılan tahkikat neticesinde tespit edilmiştir. "Sadrazam Benderli Ali Paşa"nın, patrikhaneye yaptığı ani baskında ele geçirdiği ihanet belgelerinden bazıları şunlardı:"Moralı isyancılara yazılan mektuplar, İstanbul'daki hazırlıklar için verilen bilgiler, Hariciye Nezareti'nde çalışan Fenerli Rum beylerinden alınan Osmanlı devlet sırları, İngiliz ve Fransız elçiliklerinden edinilen bilgiler, özellikle Rusya'daki hazırlık aşamaları, Odesa'daki Eterya cemiyet merkezinden gönderilen silah ve mühimmat, dünya Ortodoksluk âlemine hitaben yazılmış yardım beyannameleri, yardıma ait makbuzlar? hepsi ele geçmiştir. Patrik, suçüstü yapılan baskında hiçbirini inkar etmemiş, hepsini şahsen yaptığını söyleyerek tüm suçu üzerine almıştı; halbuki suç ortakları vardı ve bunlar da tespit edilmişti" (3)...Kayseri, İzmit, Edremit ve Tarabya metropolitleri İstanbul Balıkpazarı'nda, Kaşıkçılar Hanı önünde ve Parmakkapı'da idam edildiler. Patrik Grigorius ise 21 Nisan 1821'de Fener Rum Patrikhanesi'nin "orta kapısında" idam edildi (4). Boynuna asılan suç yaftasında:"Devlet-i Âliye'nin nimetlerinden faydalandığı, her türlü imtiyaza sahip olduğu halde nankörlük edip Rumları devlet aleyhine isyan ettirmeye çaba gösterdi" (5) ifadeleri yer almaktadır. Osmanlı Tarihinde Grigorius, idam edilen ikinci patrik oldu. İlki, "III. Parthenios", Osmanlı aleyhine Rusya ile haberleştiği için Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa tarafından, "Vatana ihanet ve isyan çıkarmaya teşebbüs" suçundan 1659'da idam edilmişti (6).

Türkleri yok etmenin gizli planları gün ışığına çıkıyorZaman geçtikçe Patrik Gregorius'un daha bir çok bölücü faaliyetleri gün yüzüne çıkartılmıştır. Bunlardan birisi de, Yunan isyanı patlak verdiği günlerde Ruslarla mektuplaşarak Türklerin nasıl yok edileceğine yönelik komplo planlarının ele geçirilmesi idi. Nitekim Patrik Gregorius, Rus Çarı "I. Aleksandr"la gizlice mektuplaşmış; mektupların birinde, "müşterek düşman" gördükleri Türklerin nasıl yok edileceğine dair tavsiyelerini dile getirmişti.Türkiye'de bulunduğu süre içinde Türklük aleyhine epey faaliyetlerde bulunmuş olan Rus Elçisi "General İgnadyef", hatıratında, bu mektupla ilgili olarak şunları söyler:"Mahmud Nedim Paşa'nın, Sadrazamlıktan istifa ettiği gün Patrikhaneye gitmiştim. Patrik Germanos, sohbetimiz sırasında Patrikhane'deki inşaat esnasında çıkan bir sandık içinden, Sultan Mahmut zamanında Yunan istiklaline yardım suçuyla asılan selefi Gregorius'un o zamanki Çarımız Aleksandr'a gönderdiği bir mektubun müsveddesini bana okudu. Ele geçtiği zaman Germanos'un bile felaketine sebep olabilecek bu mektup, ölen Patrik'in, Türkleri dünya siyasî ve askerî hayatından korkulacak bir varlık olmaktan çıkaracak, hatta bağımsız bir millet olabilmekten mahrum edecek çok dikkate değer tavsiyeler içermekteydi. Benim Osmanlı Devleti nezdinde vazifede olduğum esnada (1864-1878) bu teşhisler tamamen isabetle tecelli etti" Patrik Gregorius'un, Türkleri içerden yok etme düşüncelerini taşıyan bu vesikayı ibret nazarlarınıza sunuyoruz:"Türkleri maddeten ezmek ve yıkmak mümkün değildir. Çünkü, Türkler çok sabırlı ve dayanıklı insanlardır. Gayet mağrurdurlar ve izzet-i nefs sahibidirler. Bu hasletleri de dinlerine olan bağlılıklarından ve kadere rıza göstermelerinden, geleneklerinin kuvvetinden; padişahlarına, kumandanlarına, büyüklerine olan itaat duygularından gelmektedir.Türkler zekidirler ve kendilerini müspet yolda sevk ve idare edecek reislere sahip oldukları müddetçe de çalışkandırlar. Gayet kanaatkârdırlar. Onların bütün meziyetleri hatta kahramanlık ve şecaat duyguları da geleneklerine olan bağlılıklarından, ahlâklarının selabet ve safiyetinden, bilhassa dinî ve manevî hayatlarının tanzim ve tedvin eden şahsiyetlere olan bağlılık ve hürmetlerinden gelmektedir.Türkleri evvela bu din ve manevî şahsiyetlerinden mahrum bırakmak, buhran anlarında irşâd vazifesini ifa edecek şahsiyet ve mihraklardan nasipsiz kılmak icap eder. Bunun da kestirme yolu dinî ve manevî hayatı temsil eden teşkilat ve şahsiyetleri, milletleri üzerinde etkili kudret olmaktan çıkartmaktır. Halkı da millî ve manevî geleneklerine uymayan dış telkin ve fikirlerle tahrip etmektir.Türkler dış yardımı reddederler, haysiyet duyguları buna manidir. Velev ki, geçici bir zaman için zahiri kuvvet verse de, Türkleri dış yardıma alıştırmalıdır.Maneviyatları sarsıldığı gün kendilerinden şeklen çok kuvvetli, kalabalık ve zâhiren hakim kuvvetler önünde zafere götüren asıl kudretleri sarsılacak ve maddi vasıtaların üstünlüğü ile yıkmak mümkün olacaktır..." (7).

DİPNOTLAR(1) S. Kocabaş, Sorularla Merak Edilen Tarihimiz, Vatan yay., İst., 2000, s. 61(2) M. Mansur, Rum Fetreti, Çamlıhan Mat., İst., (1328) 1912, s. 48(3) Tarih Konuşuyor Dergisi, c.1, s.67-69; Silahlı Kuvvetler Dergisi, sayı: 85, s.96-97. (4) Başbakanlık Arşivi, Nr: 51287, Tarih: 1236 (1821); Şanizâde Ataullah, Şanizâde Tarihi, Ceride-i Havadis Gazetesi Mat., İst., 1299 (1883), C: IV s. 29-30(5) Şanizâde Tarihi?, s.30(6) Yılmaz Öztuna, Türkiye Tarihi, İst., 1964, s.170(7) Prof. Dr. Haydar Baş, Dinî ve Millî Bütünlüğümüze Yönelik Tehditler, İcmal Yayınları, İst., 2000. s.67-68; C. Kutay, "Patrik Grigorius'un Çar I. Aleksandr'a Tavsiyesi", Tarih Konuşuyor Dergisi, c.I., Sayı:1. s.69-70; Silahlı Kuvvetler Dergisi., Sayı:85, s.97-98Yarın: Kin Kapısıne zaman açılacak?