Namaz vakitleri beş şeyle bilinir-I

Prof. Dr. Haydar Baş, "Büyük İslam İlmihali-Namaz" eserinde namaz vakitleri konusunda şu bilgileri veriyor:

"Namaz vakitleri beş şeyle bilinir

1- Astronomik hesaplara dayalı saatler.

2- Güneşin zevali: Güneşin, göğün orta noktasına gelerek tepede durması. Zevalden sonra meydana gelen gölge. Bu gölgeyle öğle ve ikindi vakitleri bilinir.

3- Güneşin batması: Bununla da akşam namazının vakti bilinir.

4- Gurûb yerindeki kırmızılığın gitmesi veya bir başka görüşe göre de beyazlığın gitmesi. Ki, bununla da yatsı namazının vakti bilinir.

5- Ufukta görülen beyazlık. Ki bununla da sabah namazının vakti bilinir.

İbn Abbâs (r.a.)'dan; Allah Resûlü (s.a.a.) şöyle buyurdu: "Cibrîl, Beyt-i Şerîf'in yanında bana iki kere imamlık yaptı. Birincisinde öğle namazını gölge, pabucun kayışı kadar uzunlukta olduğu zaman kıldırdı. Sonra ikindiyi her şey gölgesi kadar olunca kıldırdı. Sonra akşamı güneş batıp oruçlu iftar ettiğinde kıldırdı. Sonra yatsıyı şafak (ufuktaki aydınlık) kaybolduğunda kıldırdı. Sonra sabahı tan yeri ağarınca ve oruçluya yemek yasak edildiği zaman kıldırdı. İkinci günde, öğleyi her şeyin gölgesi kendi kadar olunca, dünkü ikindiye yakın bir zamanda kıldırdı. Sonra ikindiyi her şeyin gölgesi iki misli olunca kıldırdı. Sonra akşamı ilk seferindeki vaktinde kıldırdı. Sonra yatsıyı gecenin üçte biri geçtiğinde kıldırdı. Sonra sabahı ortalık aydınlanınca kıldırdı. Sonra Cibrîl, Bana yönelerek şöyle dedi: Ey Muhammed! Bunlar Senden önceki peygamberlerin vaktidir. Namaz vakti, işte bu iki vaktin arasıdır" (Ahmed,I,333,354; Ebû Dâvud,No.393; Tirmizî,No.149; İbnü'l Cârûd s.77-8; el-Hâkim,I,193). Bu hadis-i şerif, namaz vakitlerinde esas tutulan bir hadis-i şeriftir. 

- Sabah namazının vakti: Allah Resûlü (s.a.a.) şöyle buyurdu: "Şüphesiz namazın ilk ve son vakti vardır. (...) Sabah namazının ilk vakti fecir (aydınlık) doğunca, son vakti ise güneş doğmak üzereykendir." (Ahmed,II,232; Tirmizî,No.151; Beyhakî,I,375-6).

İbn Amr b. el-Âs'dan; Allah Resûlü (s.a.a.) şöyle buyurdu: "(…) Sabah namazının vakti, tan yerinin ağarmasından güneşin doğmasına kadardır. Güneş doğunca namaz kılma! Çünkü o, şeytanın iki boynuzu arasından doğar." (Ebû Dâvud, Nesâî,Müslim, Mesâcid No.174,s.427).

Husayn b. Ebû Husayn rivâyet etmiştir: Ebû Ca'fer'e (a.s.) şöyle bir mektup yazdım: "Sana fedâ olayım. Dostların sabah namazının vakti hususunda ihtilâfa düştüler. Kimi dikey şekilde olan birinci fecir doğduğunda sabah namazını kılıyor. Kimi de fecir yerin en aşağı kısmında yayılıp belirince namaz kılıyor. Namaz kılmak için bu iki vakitten hangisinin daha faziletli olduğunu bilmiyorum. Ey efendim! Eğer uygun görürsen, bana bu vakitlerden hangisinin faziletli olduğunu öğret. Mehtaplı gecede fecrin doğduğunu nasıl anlayabilirim, iyice kızarıp sabah olduğunda mı vakit girmiş olur? Bulutlu gecelerde ne yapabilirim? Bunun yolculuktaki ve mukimlikteki sınırı nedir? İnşaallah dediklerinize göre hareket ederim." 

Bana kendi el yazısıyla şu cevabı gönderdi: "Allah sana rahmet etsin, fecir beyaz ipliktir, dikey şeklindeki beyazlık değildir. Yolculukta da, mukimlikte de bu vakti iyice tespit etmeden namaz kılma; Allah sana rahmet etsin. Çünkü yüce Allah bu konuda kullarını şüphe içinde bırakmamıştır. Yüce Allah şöyle buyuruyor: 'Sabahın beyaz ipliği, siyah ipliğinden ayırt edilinceye kadar yiyin, için.' Şu hâlde beyaz iplik, oruç tutacak kimsenin yemesinin ve içmesinin haram olduğu fecir vaktidir. Bu vakit sabah namazının da farz olduğu vakittir." (Prof. Dr. Haydar Baş, İmam et-Takî, s.302; Müstedrek-u A'vâlimi'l-Ulum,23/382-383).

Sabah namazının vaktinin başlangıcını gerçek fecir (fecr-i sâdık) teşkil eder. Güneşin doğmasıyla da sona erer.

- Fecir, tan yerinin ağarmasına şafak beyazlığına denir.

- Yalancı fecir (fecr-i kâzib), gerçek fecir (fecr-i sâdık) olmak üzere iki kısım fecir vardır. Yalancı fecir (fecr-i kâzib): Birinci fecirdir ki, gökte iki tarafı karanlık dörtgen bir çizgi şeklinde ufukta dikey olarak beliren bir beyazlıktır. Bu az sonra kaybolur. Arkasından bir karanlık gelir. Bundan sonra ikinci fecir meydana gelir. Bu birinci fecre; sabahın gerçekten girdiğini göstermediğinden ve yalancı bir aydınlık olduğundan, fecr-i kâzib (yalancı fecir, yalancı şafak) adı verilmiştir. Bu fecir gece hükmündedir. Onun için bu vakitle ne yatsı vakti çıkmış, ne de sabah vakti girmiş olur. Öyle ki, bu vakit içinde yiyip içmek de, oruç tutan kimseye haram olmaz. Gerçek fecir (fecr-i sâdık): Sabah namazı, ikinci fecrin doğuşundan güneşin doğuşuna kadar olan namazdır. İkinci fecir, sabaha karşı doğu tarafın ufkundan yayılmaya başlayan bir aydınlıktan ibarettir. Bununla sabah vakti gerçek olarak girmiş olur. Bunun için buna "fecr-i sâdık" denir. 

- Güneşin doğuşu takvim hesapları ile belirlenmiştir. Takvim ve saat hesabı bilinmeyen veya uyulamayan yerlerde ise bulunulan çevrenin en yüksek yeri esas alınır. Bu yüksek yere güneşin doğması ile sabah vakti sona ermiş kabul edilir.

- Sabah namazını ortalık açılıp ağardığı zaman kılmak müstehabdır ve daha faziletlidir. İkinci fecrin aydınlığı tam meydana çıkıp da gecenin karanlığının açılacağı zamandır ki, atılan bir okun nereye düştüğünü atıcının görebileceği bir vakte kadar sabah namazı geciktirilmelidir. Râfi b. Hudeyc (r.a.)'dan; Allah Resûlü (s.a.a.) şöyle buyurdu: "Sabah namazını aydınlıkta kılın! Çünkü bu, ecrin büyüğüne vesîledir." (Ahmed, IV, 140, 142, 143; Tayâlisî No.959; Ebû Dâvûd,I,277; Ebû Dâvud,No.424; Tirmizî,No.154;Nesâî, Mevâkît 27,I,372; İbn Mâce, No.672; Tahâvî I, 105-8; Beyhakî,I,277).

Ancak bu geciktirme güneşin doğuşuna yakın bir zamana kadar uzatılmamalıdır. Kılınan bir sabah namazının fesadı halinde, o namazı güneş doğmadan önce sünneti ile kılabilecek bir zaman da kalmalıdır. Yalnız kurban bayramının ilk gününde Müzdelife'de bulunacak hacılar için, o günün sabah namazını hemen fecrin arkasından daha ortalık karanlık iken kılmak daha faziletlidir. (devam edecek…)