Namazların cem edilmesi-III

(dünden devam…)

Prof. Dr. Haydar Baş, "Büyük İslam İlmihali: Namaz" eserinde, namazların cem edilmesindeki incelikleri aktarmaya şöyle devam ediyor: 

- Hastalık: Eğer hasta kimsenin her namaz için ayrı ayrı abdest alıp ayakta durması zor oluyorsa, mesela karın ağrısına tutulmuş bir kimsenin öğle ve ikindiyi, akşam ve yatsıyı sûreten cem ederek kılması caiz olur. Sûreten, cemden kasıt: Öğle namazını ihtiyari vaktinin sonunda, ikindiyi ise ihtiyari vaktinin başında, akşam namazını ufuktaki şafağın az öncesinde, yatsıyı da bu şafağın kayboluşunun başlangıcında kılmaktır. Bu namazların bu şekilde cem edilişleri, gerçek anlamda bir cem ediş değildir. Zira bu namazların her biri, kendi vaktinde kılınmış olmaktadır ve bu da kerahatsiz olarak caizdir.

Yağmur ve karanlıkla birlikte çamur: Sağanak halinde yağmur yağarda, karanlıkla birlikte yollarda fazla miktarda çamur bulunup da normal bir insanı, ayakkabılarını çıkarmaya zorlarsa, yatsı namazını sıkıntı çekmeksizin cemaatle kılabilmek için, akşam namazıyla birlikte cem-i takdim ederek kılmak caiz olur. Bu durumda akşam namazının vaktinde mescide gidip akşamla yatsıyı birlikte kılmak caizdir. Bu cem ediş, evla olan hükmün tersi anlamında caizdir. Sadece mescidlere özgü olup evlerde yapılması caiz olmayan bu cem-i takdimin uygulanışı şu keyfiyetle olur: Önce adet olduğu gibi akşam namazı için yüksek sesle ezan okunur. Ezandan sonra üç rekât namaz kılacak kadar bir süre beklemek mendub olur. Bundan sonra akşam namazı kılınır. Daha sonra da mendub olarak, minare üzerinde değil de, mescid içinde yatsı ezanı okunur.

Minare üzerinde okunmayışının sebebi, halkın, yatsı vaktinin girdiğini zannetmemesi içindir. Bu ezan hafif sesle okunduktan sonra yatsı namazı kılınır. İki namaz arasında nafile kılarak fasıla yapmamalıdır. Cem edilen diğer namazlar arasında da nafile kılmak mekruhtur. Arada nafile kılarak da iki namazı cem etmek mümkündür. Yağmur nedeniyle yatsı namazının akşam namazıyla birlikte kılınması halinde yatsı namazından sonra da nafile kılınmaz. Vitir namazı ise, ufuktaki şafağın kaybolması zamanına dek ertelenir. Çünkü vitir, ancak bu vakitten sonra sahih olur. Mescidde tek başına namaz kılan kişinin, iki namazı birleştirerek kılması caiz olmaz. Ancak bu tek kişi, mescidin görevli imamı olur ve kendine mahsus çekileceği bir odası bulunursa, yalnız başına iki namazı cem etmesi caiz olur. Bunu yapmak için de hem imamlığa hem cem'e niyet eder. Çünkü o, aynı zamanda cemaat mertebesine inmiş sayılmaktadır.

Mescidde itikafa girmiş olan kişinin de, iki namazı cem edip kılan kimseleri bulması halinde onlarla birlikte cem edip kılması caiz olur. Birleştirilerek kılınan namazların ilkine başladıktan sonra yağmur kesilecek olursa cem etmek caiz olur. Ama ilkine başlamadan önce yağmur kesilecek olursa cem etmek caiz olmaz.

- Arafat'ta bulunmak: Hacıların Arafat'ta ikindiyi öne alarak öğleyle birlikte cem-i takdim şeklinde kılmaları sünnettir.

- Müzdeli-fe'de bulunmak: Hac ibadetini eda eden kişinin, Arafat'tan ayrıldıktan sonra Müzdelife'ye ulaşıncaya kadar akşam namazını ertelemesi sünnet olur. Müzdelife'de akşam namazını tehir ederek yatsıyla birlikte cem-i te'hir şeklinde kılar. Arafat'ta imamla birlikte namaza durmuş olan kişiler, bu namazları an-cak cem ederek kılabilirler. Aksi takdirde her bir namazı kendi vakti içinde eda etmek gerekir.

Şafiî mezhebinde: Anılan iki namazı, gerekli sefer şartlarını taşıyan misafir kimselerin cem-i takdim veya cem-i te'hir yaparak kılmaları caiz olur. Yağmur nedeniyle de sadece cem-i takdim yaparak kılınabilir. Cem-i takdimin yapılması için altı şart gereklidir:

- Tertib: Önce hangi vakitte bulunuluyorsa o vaktin namazını kılarak tertibe riâyet edilmelidir. Sözgelimi öğle vaktindeki bir kişi, bu vaktin namazıyla birlikte ikindiyi de kılmak isterse, önce öğle namazını kılmalıdır. Bunun tersini yaparsa, vaktin namazı olan öğle namazı sahih olur. Önce kıldığı ikindi namazıysa, ne farz ve ne de nafile yerine geçer. Eğer üzerinde bu neviden (kazaya kalmış) farz bir namaz varsa, ancak onun yerine geçerli olur.

- Niyet: Cem yapmaya niyet etmek. Öğle ve ikindi namazlarını cem-i takdim yaparak kılacak olan kişinin kalben, öğleden sonra ikindiyi kılacağına ilişkin niyet etmesi gereklidir. Bu niyetin selamla birlikte de olsa ilk namazda yapılması şarttır.

- İki namaz arasında muvalat: İki namaz arasına, çok hafif de olsa, iki rekât kılacak kadar bir fasıla konulmamalı ve yine iki namaz arasında nafile de kılınmamalıdır. Aralarına ezan, kâmet ve taharet gibi fasılaların konulması caizdir. Zira iki namazı bir teyemmümle cem edip kılmak caiz olmaz. 

- Seferin, ikinci namaza iftitah tekbiri alıp başlayıncaya kadar devam etmesi şarttır. İkinci namaza başladıktan sonra sefer nihâyete ererse cem işlemi tamamlanır. Ama ikinci namaza başlamadan önce sefer sona ererse, sebebi ortadan kalkmış olduğu gerekçesiyle cem etmek sahih olmaz.

- İkinci namazın gerçekleşmesine kadar, birinci namazın vaktinin çıkmayacağını kesin olarak bilmek şarttır.

- Birinci namazın sahih olduğunu zannetmek şarttır. Mesela birinci namaz Cuma namazı ise ve hiç gerek yokken birden fazla yerlerde kılınmaktaysa, hangisinin daha önce kıldığı veya beraberce kıldıkları huşusun da şüpheye düşürülürse, ikindi namazını öne alarak cem-i takdim yapıp onunla birlikte kılmak sahih olmaz. Şunu da bilmek gerekir ki:

İkindi namazının cem edilerek kılınması bazan vacib, bazan da mendub olur. Bir namazın vakti daralır da abdest alıp namaz kılmaya yeterli olmazsa, bu vaktin namazı, müteakib namazla birlikte cem edilerek kılınmak üzere tehir edilir. Ki bu da vacibdir. 

a- Cem-i tehir için birinci namazın vaktinde niyet etmek şarttır. Birinci vakitte niyet edilirken, geriye tam veya kısaltılmış olarak namaz kılabilecek kadar bir vakit kalmış olmalıdır. Eğer birinci vakitte cem-i tehire niyet etmemişse veya etmiş olup da geriye tam veya kısaltılmış olarak namaz kılacak kadar zaman kalmamışsa günahkâr olur. Eğer bu namazın yalnızca bir rekâtını bile vakit içinde kılamazsa kazaya kalmış olur. Vakit içinde bir rekâtını kılabilirse, haram işlemiş olmakla birlikte namazını eda etmiş sayılır.

b- Sefer halinin, cem-i tehir olarak kılınan namazların sonuna dek devam etmesi şarttır. Eğer seferîlik, namazların sonuna dek devam etmeyip sona ererse, tehirine niyet ettiği namaz kazaya kalmış olur. Cem-i tehir olarak kılınan namazlar arasında tertib ve muvalata riâyet etmek, şart olmayıp sünnettir. Mukîm olan kimsenin, yağmur sebebiyle ikindiyi öne alarak Cuma namazıyla birlikte cem-i takdim şeklinde vaktin evvelinde kılması caizdir. Bu yağmur, elbiselerin üstünü veya ayakkabıların altını ıslatacak kadar olsa da cem-i takdim yapması caizdir."