Türk mizah yayıncılığının efsaneleri

Türk mizah yayıncılığı, zengin bir çeşitliliğe sahip ve yaklaşık 140 yıllık bir geçmişe dayanmaktadır. İşte Türkiye'de yayımlanmış bazı önemli mizah dergileri ve tarihleri:

Diyojen (1869): Türkiye'nin gerçek anlamda ilk mizah dergisi olarak kabul edilir. İstanbul'da yayımlanmaya başladı ve sık sık kapatıldı. Adını çileci düşünür Diyojen'den alırken, toplumsal değerleri alaycı bir şekilde eleştiren bir muhalefet dergisiydi.

Hayâl, Çıngıraklı Tatar, Kahkaha ve Çaylak (1870'ler): Bu dergiler, II. Abdülhamit döneminde yayımlandı. Ancak sertleşen rejim nedeniyle birçoğu İstanbul dışına taşınmak zorunda kaldı.

Kalem, Karagöz ve Cem (1908): İkinci Meşrutiyet döneminde mizah dergilerinin sayısında patlama yaşandı. Bu dergiler, özgürlük rüzgârlarıyla birlikte yayımlandı. Özellikle "Kalem" dergisi önemliydi.

Diken, Güleryüz, Aydede ve Akbaba (1919-1923): Millî Mücadele yıllarında yayımlanan bu dergiler, önemli mizah dergileri arasındaydı. "Akbaba," 55 yıl yayın hayatını sürdürerek Türkiye'nin en uzun ömürlü mizah dergisi oldu.

Yeni Kalem (1927): Orhan Seyfi Orhon'un çıkarttığı haftalık dergi, 6 Ekim 1927 tarihli "İstanbul'un kurtuluşu özel sayısı" kapağıyla tanınır.

Gırgır (1972): Türkiye'nin en popüler ve en çok satan mizah dergilerinden biri olmuştu. Oğuz Aral'ın çizgileriyle tanınan Gırgır, toplumun farklı kesimlerini mizahi bir dille eleştirmişti.

Fırt (1976): Fırt mizah dergisi, Türk mizahına önemli katkılarda bulunmuş bir yayındır. 1976 yılında Tekin Aral'ın editörlüğünde yayım hayatına başlamıştır. Dergi, boyut olarak Gırgır'dan daha küçük olup, hızlıca okunabilen bir formatıyla tanınmış ve bu nedenle "Fırt" adını almıştır.

Leman (1991): 1991 yılında kurulan Leman, Türkiye'nin en sevilen mizah dergilerinden biridir. Mizahi çizgileri ve yazılarıyla tanınır.

Penguen (2002): 2000'lerin başında çıkan ve Türkiye'nin en tanınmış mizah dergilerinden biri haline gelen Penguen, güncel olayları ve politikayı sivri bir mizah anlayışıyla ele almıştır.

Uykusuz (2007): Penguen dergisinin kapanmasının ardından ortaya çıkan Uykusuz, benzer bir çizgiyi takip ederek mizahı ve karikatürü güncel olaylarla harmanlamıştır.

Bu dergiler, zaman içinde toplumsal değişimlere ayak uydurdu ve farklı dönemlerde mizahın önemli bir parçası olarak varlıklarını sürdürdüler.

Markopaşa

Markopaşa, Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz ve Mustafa Mim Uykusuz'un yazarlığını yaptığı 1946 yılında yayın hayatına başlayan Türk basın tarihinin en yüksek tirajlı yayınlarından biri olan cuma günleri çıkan haftalık mizah dergisidir.

Sabahattin Ali başyazarlığını, Mustafa Mim Uykusuz da çizerliğini üstlenmiştir. Gazetenin adı, Aziz Nesin'in Gerçek adlı gazetede yazdığı "Markopaşa'ya Şikayet" köşesinden gelir.

Toplumcu ve gerçekçi bir mizah anlayışıyla yazılan Marko Paşa, akılda kalıcı söylemler kullanırdı. O dönemlerde sert muhalefet gösteren derginin yazarlarına karşı birçok dava açılmış, kimi sayılar toplatılmış ve hatta dergi ismindeki "Paşa" kelimesinden dolayı zamanın "Milli Şef"i İsmet Paşa ile alay ediyor diye kapatılmıştır.

Bu tür olaylar yüzünden Markopaşa "Toplatılmadığı zamanlar çıkar" veya "Yazarları hapishanede olmadığı zamanlar çıkar" gibi ibarelerle çıkarırdı.

Kimi zaman yazarlar dergiyi elden dağıtmaya çalışmışlar, buna karşın çok sayıda satmayı başarabilmişlerdir ki derginin tirajı 60-70 binlere dek ulaşmıştır. O dönemlerde en çok satan gazetelerin tirajları bile 50 bini geçmemekteydi.

Markopaşa kapatılınca sırasıyla; Merhumpaşa, Malumpaşa, Yedi-Sekiz Hasan Paşa, Hür Marko Paşa, Bizim Paşa, Ali Baba ve Kırk Haramiler adları altında yeniden çıkarıldı.