Ukrayna krizinde dün bugün yarın -1-

Ukrayna'da bugün yaşanan krizi anlamak için bölgede yakın geçmişte yaşanan dönüm noktası mesabesindeki olayları hatırlamak yapmak gerekiyor. 

Aralık 1991'de Rusya, Ukrayna ve Belarus liderleri, Sovyetler Birliği'ni feshederek Bağımsız Devletler Topluluğu'nu (BDT) kurdu. 

Belarus ve Moskova ile yakınlaşırken, Ukrayna yönünü giderek Batı'ya doğru çevirdi. 

Bu durum Rusya'yı rahatsız ettiyse de 1990'larda konu, Ukrayna'nın NATO'ya girmesi gibi bir şey gündemde olmadığı için kriz boyutuna dönüşmedi. 

2008 yılında dönemin ABD Başkanı George Bush, NATO'ya üye olma hedefiyle Ukrayna'yı resmî bir hazırlık programına dahil etmek istedi. 

Rusya lideri Vladimir Putin, buna karşı çıktı.

Almanya ve Fransa'nın gayretleriyle ABD'nin planları engellenince gerilim daha da tırmanmadı.

2008 yılında Bükreş'teki NATO zirvesinde Ukrayna'ya üyelik sözü verildi, ancak Rusya'nın olası sert tepkisinden dolayı somut bir tarih belirlenmedi.

Rusya Mart 2014'te Kırım'ı ilhak etti. 

Aynı yıl zengin kömür yataklarının bulunduğu Ukrayna'nın doğusundaki Donbass bölgesi (Donetsk ve Luhansk) karıştı. Donetsk ve Luhansk'ta yönetiminde Rusların olduğu iki yeni Ukrayna'dan özerk bölge ilan edildi.

Ukrayna, bu bölgeye Mayıs 2014'te büyük bir askerî operasyon başlattı. Aylarca devam eden çatışmalar 2014 ve 2015'te imzalanan BM onaylı Minsk anlaşmalarıyla sona erdi.

Yaklaşık 8 yıldır bölgede taraflar mevzi savaşı veriyor. 

Bu hızlı yakın geçmiş turundan sonra Ukrayna'nın demografik yapısını da bilmekte fayda var.

Nüfusu yaklaşık 46 milyon olan Ukrayna'da ağırlıklı olarak iki dil 

Ukraynaca ve Rusça konuşuluyor. 

Ülke nüfusunun yüzde 78'ini oluşturan Ukraynalıların sayısı 35 milyon. 

Nüfusun yüzde 17'sini oluşturan Ruslar ise 8 milyon. Diğer etnik kökenlere sahip nüfus 2.6 milyonu buluyor.

Ukrayna ne istiyor?

Ukrayna, Rusya ile barış için öncelikle Kırım'ın iadesini ve ülkenin doğusundaki Donbass'ta Rusya'nın ayrılıkçılara destek vermemesini istiyor. Bunun dışında 2014'ten beri uğradığı maddi ve manevi zarardan ötürü tazminat ve Rusya'ya kaçan eski Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç'i iadesi talepleri de bulunuyor. 

Rusya'ya karşı üniter yapısının korunması için NATO üyeliğini tek seçenek olarak gören Ukrayna, ABD ve Avrupa'dan başta NATO'ya üyelik olmak üzere tam destek istiyor.

Ukrayna'nın Batıya yakınlaşması dengeleri bozdu

Ukrayna'nın Rusya'dan kopup, NATO kapsamında Batıya tam entegrasyon hedefi aslında Rusya'nın müdahalesi olmadan da ülke içi dengeleri bozuyor. Zira ülkede her 5 kişiden biri Rus. Halkın en az 5'te 1'inin istemediği bir entagrasyon zaten ülkeyi iç savaşın eşiğine getirebileceği Batı yanlısı Ukraynalı siyasiler tarafından görmezden geliniyor.

ABD, NATO ve AB ne istiyor?

NATO, ABD ve Avrupa Birliği (AB), Ukrayna'nın Batıya yakınlaşmasını ve ülkedeki Rusya etkisinin kırılmasını istiyor. 

Üstelik Ukrayna'yı Kırım da dahil bütün bir halde istiyorlar. 

Bugüne kadar Batılı ülkeler Ukrayna'ya 'sözlü' olarak sınırsız destek açıkladılar. Ancak askeri destekler ise birkaç bin sayısını geçmiş değil.

Amaç Rusya'nın daha fazla kuşatılması

ABD ve AB başta olmak üzere Batı bloku, Rusya'nın nüfuzu altındaki bir ülkeyi daha kendi safına tamamen katmak istiyor. Bu Rusya'nın daha fazla kuşatılması demek. NATO ve ABD, Ukrayna'yı Asya kıtasına karadan ulaşılabilecek tek kapı olarak görüyorlar. Bu yüzden buranın NATO'ya katılmasını ittifak için bir zaruret olduğu ifade ediliyor.

Batı sınırlarında tampon ülkeler isteniyor

ABD, NATO ve AB, aynı zamanda Rusya'ya karşı Batı blokunun sınırlarında tampon olarak kullanılacak sözde 'müttefik' ülkeler istemektedir. Ukrayna bunlardan biridir. 

İngiltere'nin en önemli jeopolitikçilerinden olan ve Avrasya stratejisinin temellerini atan Halford John Mackinder, Doğu Avrupa'nın ve Kafkasya'nın kuzeyden güneye uzanan bir dizi devlete bölünmesini ve Beyaz Rusya, Ukrayna, Güney Rusya, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan ve Dağıstan'dan oluşacak tampon bölgelerin oluşturulması gerektiğini belirtmektedir. 

Mackinder, Türkiye'nin adını anmıyor ancak bana göre Türkiye de NATO ve Batı bloku için bir tampon ülke olarak yıllardır kullanılmaktadır.

Rusya ne istiyor?

Rusya Ukrayna'nın NATO'ya girmesine kesinlikle karşı.

NATO'nun Ukrayna başta olmak üzere eski Sovyet ülkelerine kapılarını kapatmasını, bu coğrafyada askeri varlık göstermemesi de Rusya'nın isteklerinden.

Rusya ayrıca, Ukrayna'nın NATO'ya katılmayacağına dair ABD'den garanti istedi. Ancak bu talep geri çevrildi.

Ukrayna sınırına yakın bölgelere yaklaşık 100 bin Rus ve Belaruslu asker konuşlandırılmış durumda.

Batılı devletler bunun bir işgal hazırlığı olduğunu dile getirse de Rusya, Ukrayna'ya saldırma gibi bir niyetinin olmadığını birkaç kez açıkladı.

Rusya, BM onaylı Minsk Anlaşmaları'nın Ukrayna tarafından uygulanmasını istiyor. 

Anlaşmalara göre, bölgede ateşkes sağlanacak, esir takası yapılacak, Kiev yönetimi merkezi gücünü azaltarak yerel yönetimlerin yetkilerini artıracak ve Donbass'a özel statü sağlayacak anayasa değişikliği yapacaktı. Rus yanlısı ayrılıkçılar ise Ukrayna-Rusya sınırının kontrolünü devlete geri verecek, bölgedeki silahlarını çekecekti.

Donetsk ve Luhansk artık özerk

Ukrayna'nın Donetsk ve Luhansk bölgelerinde Mayıs 2014'te yapılan referandumda halk özerkliğe 'evet' dedi. Rusya bu bölgelerin özerk yapısının Kiev tarafından da kabul edilmesini istiyor. 

Rusya'nın bu bölgeleri Kırım gibi ilhak etmek gibi bir niyeti kısa vadede yok. Zira Kırım konusunda zaten ağır baskı altında olan Moskova, Batılılara kullanacakları yeni bir argüman vermeyecektir. Bunun yerine oraların özerk yönetimlere sınırsız destek verecektir. Belki gelecekte buralarda iki yeni ülke kurulması da Rusya'nın planları dahilinde olabilir.