Anadolu’da makasa verilen farklı isimler

Günlük hayatımızda sıkça kullandığımız, çoğu zaman önemini bile fark etmediğimiz bazı eşyalar vardır. İşte makas, bu sessiz yardımcıların başında gelir. Kumaşı keser, ipi ayırır, saçı şekillendirir… Ancak bu sıradan görünen alet, Anadolu'nun farklı yörelerinde öyle farklı, öyle renkli isimlerle anılır ki, sadece bir kesme aracı olmaktan çıkıp kültürel bir zenginliğe dönüşür.

Makasa Her Yörede Başka Bir İsim
Anadolu'da dil, sadece iletişim aracı değil; aynı zamanda tarihin, kültürün ve yaşam tarzının bir aynasıdır. Bu yüzden aynı nesne, köyden köye, ilden ile farklı adlarla anılabilir. Makas da bundan nasibini fazlasıyla almıştır.

İşte bazı yörelere göre makasa verilen farklı isimler:

1. "Mıhıp" – Karadeniz'in Dağ Köylerinde
Karadeniz'in özellikle Artvin ve Rize civarındaki köylerinde yaşlı ninelerden "Mıhıp var mı?" gibi cümleler duyabilirsiniz. Bu kelime, büyük olasılıkla eski Lazca veya Gürcüce kökenli bir kelimenin ağızlara uyarlanmış hâlidir. Genellikle ip kesmek ya da kumaşla uğraşırken kullanılır.

2. "Kırkaç" – İç Anadolu'nun Taşrası
Yozgat, Kırşehir gibi illerde yaşlılar arasında "kırkaç" kelimesi makas yerine kullanılır. "Kırmak" fiilinden türediği düşünülür. Eskiden demircilik ve el işçiliği gelişmiş olduğu için, her aletin bir yerel adı bulunurmuş.

3. "Keski" – Doğu Anadolu'da Yaygın
Ağrı, Van, Muş gibi Doğu illerinde "makas" kelimesi yerine bazen "keski" ya da "kesmeç" kelimesi kullanılır. Bu isim, bıçak benzeri kesici aletlerle benzerlikten dolayı makasa da aktarılmış olabilir.

4. "Kırpan" – Hayvancılıkla Uğraşan Yörelerde
Erzurum, Bayburt, Sivas gibi koyun kırkımı yapılan bölgelerde "kırpan", hem kırkım makasına hem de normal makasa verilen isim olabilir. Özellikle kırsal kesimde, "Kırpan nerede? Tüyü düzelteceğim" gibi ifadeler yaygındır.

5. "Çıtçıt" – Çocuk Diliyle Ege'de
Bazı Ege köylerinde, özellikle yaşlı kadınlar torunlarına makası tanıtırken "Çıtçıtı getir bakalım" diyebilir. Bu isim, makasın çıkardığı sesten türemiştir. Bu tür çocukça ama yerelleşmiş kelimeler, halk diline zamanla yerleşmiştir.

6. "Zımpara Makası" – Toroslar'da El Sanatlarında Kullanılan Tip
Antalya'nın Toros köylerinde, makasın özel bir türü olan kalın ağızlı, yassı uçlu kesici aletler için "zımpara makası" tabiri kullanılır. Bu, terzilikten çok keçecilik, halıcılık gibi el sanatlarında kullanılır.

Makasa Verilen İsimler Neden Değerli?
Bir eşyanın farklı yerlerde farklı adlarla anılması, sadece dilin zenginliğini değil, yaşam tarzlarının çeşitliliğini de gösterir. Çünkü insanlar, kullandıkları nesnelere kendi kültürel yorumlarını katar. Bir yörede hayvan kırkımında kullanılan makas, başka bir yerde sadece dikiş makası olabilir ve ismi de bu amaca göre şekillenir.

Makasa verilen bu yerel adlar, sadece birer sözcük değil; Anadolu insanının hayata bakışını, iş yapma biçimini ve günlük yaşamını anlatan küçük kültür izleridir. Her "mıhıp", her "kırkaç", aslında geçmişten bugüne taşınan bir halk mirasıdır.