TBMM Genel Kurulu'nda, Anayasa'nın 37 maddesinde değişiklik yapılmasını öngören teklifin birinci tur görüşmeleri tamamlandı.

DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz ile 288 milletvekilinin imzalarını taşıyan teklifin ilk tur görüşmeleri 5 gün sürdü.

Partilerarası Uzlaşma Komisyonu tarafından hazırlanan teklifin maddelerinin büyük çoğunluğu uzlaşı ile kabul edilirken, üç maddesi de yine uzlaşmayla Genel Kurul'da değiştirildi.

Teklifle Avrupa Birliği'ne tam üyelik sürecinde Anayasa'da yapılması gereken düzenlemeler de gerçekleştiriliyor. Bu değişikliklerle özellikle kişi hak ve özgürlükleri; toplumun gereksinimleri, çağdaş-demokratik standartlar, evrensel normlar, insan hakları ve hukukun üstünlüğünü ön plana çıkaracak şekilde yeniden düzenleniyor.

Anayasa'nın başlangıç bölümünün 5. fıkrasında geçen, "Hiçbir düşünce ve mülahazanın" ibaresi, "Hiçbir faaliyetin" şeklinde değiştirilerek, düşüncenin suç olmaktan çıkartılması amaçlanıyor.

Özgürlükler yine sınırlanacak

Teklifin, Anayasa'nın 13. maddesinde değişiklik öngören 2. maddesiile temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına gerekçe olacak hükümler daraltılıyor. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması, Anayasa'nın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeni ve laik Cumhuriyet'in gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacak.

Anayasa'nın 14. maddesinde değişiklik öngören teklifin 3. maddesiyle yapılan değişiklikle, "Temel hak ve özgürlüklerin kötüye kullanılması" tanımı yeniden düzenleniyor. Buna göre, "İnsan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırma" dasuç sayılacak. Yürürlükteki düzenleme "Amaçlamayı" suç sayarken, yeni düzenleme ile "Faaliyet" te bulunma koşulu da getiriliyor.

Toplu suçlarda

gözaltı süresi 4 gün

Anayasa'nın 19. maddesinde değişiklik öngören 4. madde ile toplu suçlarda gözaltı süresi 15 günden 4 güne indiriliyor.

Belirlenen esaslar dışında bir işleme tabi tutulan kişilere tazminat hukukunun genel prensiplerine göre devletçe tazminat ödenecek.

Kişilerin yakalandığı ya da tutuklandığı "Derhal" yakınlarına bildirilecek.

Telefonlar 'şartlı' dinlenecek

Anayasa'nın 20. maddesini değiştiren 5. madde ile özel hayatın gizliliği, 21. maddesini değiştiren 6. madde ile konut dokunulmazlığı, 22. maddesini değiştiren 7. madde ile haberleşme özgürlüğü, 23. maddesini değiştiren 8. madde ile seyahat özgürlüğü için Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi çerçevesinde daha fazla koruma öngörülüyor.

Buna göre, bir kişinin üstü, özel kağıtları, eşyasının aranabilmesi ve bunlara el konulabilmesi, konutuna dokunulabilmesi ve haberleşme özgürlüğünün engellenebilmesi için şu şartlar gerekecek:

"Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması."

Vatandaşların yurtdışına çıkma özgürlüğüne "Ülkenin ekonomik durumu" engel oluşturamayacak.

Görevliler bu yetkilerini hakim kararı olmadıkça ya da gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda da yetkililerin yazılı emri olmadıkça kullanamayacak. Yetkililer bu konudaki kararlarını 24 saat içinde hakim onayına sunacak. Hakimin kararını 48 saat içinde açıklamaması durumunda kararlar kendiliğinden ortadan kalkacak.

Dil yasağı kalktı

Anayasa'nın "Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetini" düzenleyen 26. maddesinde değişiklik öngören teklifin 9. maddesi ile düşüncenin açıklanması ve yayılmasında yasayla yasaklanmış bir dilin kullanılamayacağına ilişkin hüküm kaldırılıyor. Ancak bu özgürlük, "Milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, cumhuriyetin temel nitelikleri, devletin ülkesiyle bölünmez bütünlüğünün korunması" amaçlarıyla sınırlandırılabilecek.

Düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğünün kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenecek.

Anayasa'nın 28. maddesini değiştiren 10. madde ile de yasayla yasaklanmış olan herhangi bir dilde yayım yapılamayacağına ilişkin yasak kaldırılıyor.

Basın da kimi şartlar gerçekleştiğinde kısıtlanabilecek

Anayasa'nın 31. maddesinin değiştirilmesini düzenleyen 11. maddeye göre, halkın haber alma hakkının "Milli güvenlik, kamu düzeni, genel ahlak ve sağlığın korunması" dışındaki nedenlerle sınırlandırılmasına izin verilmeyecek.

Dernek kurmak kolaylaştı

Anayasa'nın "Toplantı hak ve hürriyetleri" başlığı altında "Dernek kurma hürriyeti"ni düzenleyen 33. maddesinde değişiklik yapan teklifin 12. maddesi ile dernek kurma önündeki engeller kaldırılıyor.

Dernek kurma özgürlüğü de ancak "Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel ahlak ve genel sağlık ile başkalarının özgürlüklerinin korunması" nedenleriyle sınırlandırılabilecek.

Yürüyüşler serbest ortamda yapılacak

Anayasa'nın 34. maddesinde değişiklik yapan 13. madde ile de toplantı ve gösteri yürüyüşü yapma hakkı önündeki sınırlamalar kaldırılıyor.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına da sadece dernek kurma maddesindeki gerekçelerle sınırlama getirilebilecek.

Adil yargılama

Anayasa'nın 36. maddesini değiştiren 14. madde ile herkese meşru araç ve yollardan yararlanarak yargı önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunmada bulunmanın yanı sıra "Adil yargılama" hakkı da tanınıyor.

İdam cezası

Teklifin 15. maddesi ile Anayasa'nın 38. maddesi değiştirilerek, "Savaş, çok yakın savaş tehdidi ve terör halleri dışında ölüm cezası verilemeyeceği" hükme bağlanıyor.

Bu maddede yapılan değişikliklere göre, yasaya aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilemeyecek ve hiç kimse yalnızcasözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirmemesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamayacak.