Osmanlı Devleti 1879'da yılında Rüsüm-u Sitte İdaresinin kuruluşunu kabul edince borç ödemelerinde Galata Bankerlerine öncelik vermişti. Batılı sermaye sahipleri de, kendi alacaklarının daha öncelikli olduğu iddiasıyla birçok proje hazırlayarak Osmanlı Devleti'ne başvurmuştu. Osmanlı Devleti de kendisine en uygun olabilecek projeyi seçebilmek için Galata Bankerleri ile anlaşma yollarını aramaya başlamıştır.
1880 yılının sonlarından başlayarak 1881 yılının Eylül başına kadar sürüp giden delegasyon ve alternatif proje görüşmeleri, nihayet 1881 Eylül başında Avrupalı alacaklıların temsilcileri ile Osmanlı Hükümeti temsilcilerinin bir masaya oturmalarıyla sonuçlanmıştı. Eylül başından aynı yılın Aralık ayına kadar, 4 ay süren toplantılar sonunda 28 Aralık 1881 tarihinde Muharrem Kararnamesi imzalanmıştır.
Muharrem Kararnamesinin 15. maddesi hükümlerine göre Rüsum-u Sitte İdaresi yerine Düyun-u Umumiye gelirlerini idare etmek üzere İstanbul'da bir Düyun-u Umumiye-i Osmaniye idare meclisi kurulacaktır. Merkezi İstanbul'da olan bu komisyon 7 üyeden oluşacaktı. Bu 7 üyeden biri İngiliz ve Hollandalı borç verenler, biri Fransız, biri Alman, biri Avusturya, biri İtalyan, biri Osmanlı ve biri de mümtaz tahvil sahiplerini temsil eden üyelerden oluşacaktı. Üyelerin her biri bir oya sahipti ve kararlar çoğunluk oyuyla verilecekti.
Bu komisyon gerçekte İmparatorluğun mali haklarını zedeleyen, hükümranlık haklarına gölge düşüren ve mali yapıyı kontrol altına alan uluslararası bir yönetim biçimiydi. Adeta devlet içinde devlet olma niteliği taşıyordu. Bu idare, kendi memurlarını dilediği gibi atama yetkisine sahipti. Nitekim Düyun idaresi olarak 5.000 kişilik bir kadro oluşturuldu. Bu sayı 1912'de 9.000 kişi olmuştur. Bu idarede çalışan binlerce personel, Osmanlı şehir ve köylerine yayılarak, Paris, Londra ve Berlin'deki kupon sahipleri adına vergi toplamaktaydı.
Komisyon, başlangıçta yalnız kendisine ait vergileri toplarken, daha sonra bazı yatırımlara da girişmeye başladı. Bu idarenin kuruluşundan sonra Avrupa kapitalistleri, İstanbul'a yerleşerek kurdukları yabancı şirketlerle faaliyete geçtiler.
Bursa'da İpek sanayisini, Zonguldak'ta kömür madenlerini işletmeye başladılar. Hatta tütün üretimine bile el attılar. İstanbul'da elektrik, havagazı, su işletmelerini kurdular. Şarap, bira ve diğer alkollü içkilerin üretimine el attılar. Balık avı ve balıkhane yönetimini örgütlediler. Kızıldeniz'de ve diğer bölgelerde bulunan tuz yataklarını işletmeye, bunları ihraca yönelik çalışmalara girdiler. Böylelikle Osmanlı Devleti'nin ekonomik iflası ve yabancı egemenliğine geçişi daha da hızlanmış oldu.
Ayrıca, İmparatorlukta tütün ekiminin, satın alımının ve ihracatının denetimi ile yerli tüketim için sigara imali konularında tekel yetkisi, 1884 yılında Avrupa sermayesi tarafından kurulan Tütün Rejisi şirketine verildi. Buna karşılık reji de, Avrupalı tahvil sahiplerine aktarılmak üzere Düyun-u Umumiye İdaresine ve Osmanlı Devletine ödeme yapacaktı.
Şurası bir gerçektir ki Düyun-u Umumiye İdaresi ve Tütün Rejisi, Osmanlı şehirlerinde ve köylerinde vergi toplamak için, Galata Bankerlerinin kurduğu ağı kullanmıştır. Dolayısıyla bankerler varlığını cılız bir şekilde sürdürmeye devam etmişlerdir. Ancak Düyun-u Umumiye'nin kuruluşuyla öncelikle yetkilerini kaybetmişler, ardından yavaş yavaş nüfuzlarını yitirmişlerdir.
Hüsamettin Çalışkan / diğer yazıları
- ‘Otomobil uçar gider’ / 14.03.2023
- ‘Masa da masaymış ha!’ / 11.03.2023
- Reddiye-III / 29.12.2020
- Reddiye-II / 28.12.2020
- ABDAL MUSA SULTAN PEND-NAMESİ / 26.12.2020
- Reddiye-I / 25.12.2020
- Peygamberimiz (s.a.v) okuma yazma biliyordu! / 23.12.2020
- ‘Sınavsız üniversite’ ontolojisi / 18.12.2020
- Haydar Haydar… / 24.04.2020
- Sonuç ve Milli Ekonomi Modeli / 21.04.2020
- ‘Masa da masaymış ha!’ / 11.03.2023
- Reddiye-III / 29.12.2020
- Reddiye-II / 28.12.2020
- ABDAL MUSA SULTAN PEND-NAMESİ / 26.12.2020
- Reddiye-I / 25.12.2020
- Peygamberimiz (s.a.v) okuma yazma biliyordu! / 23.12.2020
- ‘Sınavsız üniversite’ ontolojisi / 18.12.2020
- Haydar Haydar… / 24.04.2020
- Sonuç ve Milli Ekonomi Modeli / 21.04.2020