İnsan hakları açısından Vedâ Hutbesi-III

Prof. Dr. Haydar Baş Hocamızın, "Veda Hutbesinde İnsan Hakları" eserinde, insan hakları açısından Vedâ Hutbesi'nin keyfiyeti hakkında şu bilgilere yer veriliyor:

"Vedâ Hutbesi'nde, insanların ubûdiyet (kulluk) şartları içinde eşitliği vurgulanmaktadır. Herkes kuldur. Allah indinde eşittir. Üstün olan takvası yüksek olandır. Resûlü Ekrem'in bu husustaki vahye dayalı mübarek sözleri her devirde ulaşılamayacak üstünlüktedir:

"Ey müminler! Sözümü iyi dinleyin, iyi anlayın! Muhakkak ki, Rabbiniz birdir.- Babanız da birdir. Hepiniz Âdem'densiniz, Âdem de topraktandır. Hiç kimsenin başkaları üzerinde üstünlüğü yoktur. Şeref ve üstünlük ancak faziletledir. Müslüman Müslümanın kardeşidir. Bütün Müslümanlar kardeştir. Eşit hakka maliktir. Din kardeşinize ait olan herhangi bir şeye, bir hakka tecavüz etmek, gönül rızası olmadıkça başkası için helâl olmaz. Haksızlık yapmayın. Haksızlığa da boyun eğmeyin. Ahalinin haklarını gasb etmeyin. Sakın benden sonra kâfirlerin yaptığı gibi, birbirinizle boğuşmayın".

Yine Resûlullah Efendimiz, insanların eşitliğini şöyle beyan eder:

"Ne Arab'ın Acem'e, ne Acem'in Arab'a, ne kırmızının siyaha ve ne de siyahın kırmızıya takva (yani Allah'tan korkup O'nun emirlerine imtisal ve nehiylerinden kaçınma fazileti) dışında asla üstünlüğü yoktur." 

Dikkat edilirse; bütün insanların kardeşliği, Rablerinin birliğine sonra da babalarının bir oluşuna bağlanıyor. Bütün insanların topraktan yaratılmasının vurgulanması ise eşitliğin en güzel gerekçesidir. Şeref ve üstünlük ise fazilet ve takva iledir. Böylece kan kardeşliği yanında ikinci bir köklü kardeşlik ortaya çıkıyor ki, bu da, iman ve İslâm kardeşliğidir. Bu kardeşlik daha köklü, daha birleştiricidir. Ancak bu husus genel kardeşliği ve insanlar arasındaki hakları ve eşitliği engellemez.

Nitekim, İslâm'da sömürünün yasak edilmesi, hayat standardı eşitliğinin emredilmesi, eşitlik konusuna verilen önemi göstermektedir. Yine teyiden belirtelim ki her hususta olduğu gibi eşitlik ve kardeşlik prensipleri de ancak kâmil insanın eliyle tatbik edilir. Proje ne kadar mükemmel olursa olsun onu tatbik edecek mükemmel insan olmadıktan sonra netice beklemek hayal olur. Günümüzde dünyanın içine düştüğü bunalım, evrensel beyannamelerin tatbik edilemeyişi bundan kaynaklanmaktadır.

Adâlet:

Resûlullah'ın (sav), tarihi Vedâ Hutbesi'nde vurguladığı önemli unsurlardan biri de adâlettir. Adâlet, esasen eşitliğin de temelidir. Şu mübarek sözler adaletin esaslarını vurgular:

"Ey insanlar! Her câni, kendi suçundan kendisi sorumludur. Hiçbir caninin işlediği suçun cezasını evladı çekemez. Hiçbir evladın suçundan da babası mesûl edilemez."

"Ne zulmediniz, ne de zulme uğrayınız."

"Haksızlık yapmayın. Haksızlığa boyun eğmeyin. Ahalinin haklarını gasb etmeyin. Sakın benden sonra, kafirlerin yaptığı gibi birbirinizle boğuşmayın".

Adâletin tahakkukunda esas, zalim de mazlum da olmamaktır. Adâletin tahakkuku için ölçünün hak ve adil olması gerekir. Hukukun eşit tatbiki, adâlet için kâfi değildir. Mühim olan, ölçünün hak, hukukun adil olmasıdır.

Ölçü hak, hukuk adil olmayınca insan ne kadar iyi niyetli olursa olsun hak ve hürriyetleri teminat altına alamaz. Adaleti sağlayamaz, huzur ve sükûn vazedemez. Zira o zaman haksızlık ve haddi aşmak işin tabiatında var demektir. O halde çare ölçünün hak, hukukun adil olmasıdır. Bunun da çaresi İslâm'da Vedâ Hutbesi'nde belirtildiği üzere Kitap ve Ehl-i Beyt'tedir. Kitap ve Ehl-i Beyt'e ittiba etmek hak, adâlet ve gerçek hürriyetlerin teminatıdır. Sevgili Peygamberimiz (s.a.v) bu hususta şöyle buyuruyor: "Ey insanlar! Size öyle bir şey bırakıyorum ki, ona sımsıkı sarıldıkça yanlış yola sapmazsınız. O da, Allah'ın Kitabı ve Ehl-i Beyt'imdir". 

Adaletin tahakkuk etmesi için öncelikle iki şey gerçekleşmelidir:

1- Neyin doğru, neyin yanlış olduğunun tespit edilmesi.

2- Yanlışın tespit edilmesi ve cezasının ne az, ne de çok olacak şekilde ölçülü ve dengeli takdir edilmesi. 

İnsanoğlu noksan ve aciz olduğundan ve de kendini idrakten mahrum bulunduğundan, doğru-yanlış tesbitinde ve işlenen suçun cezasının takdirinde zaaf ve yanılmalara düşmektedir. Ölçüde yanılmamak, suç-ceza dengesinde isabet edebilmek ancak insanı ve iyilik-kötülük mefhumunu kâmil anlamda bilmekle mümkündür. Kâmil anlamda bilen Allah'tır. O halde adalet, ancak Allah'ın ölçüsünü kullanmakla gerçekleşebilir. Adalette mühim olan hak kavramıdır. Güçlü olan; kuvvetli olan değil, haklı olandır. 

Cenab-ı Hak, Kur'ân-ı Kerîm'de hak ve bâtılı ayırmış, hak mefhumunu tarif etmiş, hangi suçun ne şekil, ne miktar cezayı gerektirdiğini beyan etmiştir. Adaletin tahakkuku, Allah'ın kitabına uymakla gerçekleşir. 

Adaletin tahakkuku için suç ile cezanın dengeli olması, her hak sahibine hakkının verilmesi şarttır. Meselâ; haksız yere adam öldürmek büyük bir suçtur ve haksız yere bir cana kıyan câniye kısas cezası uygulamak adalettir. Kısas, can emniyetinin teminatıdır. Tersi ise haksız yere bir cana kıymaktır. Zalim de, mazlum da olmamak adaletin gereğidir."