Irak bahane, hedef Türkiye

1990 yılında meydana gelen Körfez krizi çerçevesinde ABD ve İngiltere'nin öncülüğünde Irak'a yapılan askerî harekâtın, Irak'tan daha çok Türkiye'yi hedef aldığı iyice su yüzüne çıkmaya başladı. İlk askerî harekâtta Saddam'ı devirmeyerek, Türkiye'yi de içine çekecek yeni saldırılar için koz olarak tutmayı yeğleyen ABD'nin, bugünlerde yapmayı planladığı askeri operasyonlar için Türkiye'nin kapısını sürekli aşındırıyor olması, bu gerçeğin çifte dikişi olması bir yana Türk-Irak İş Konseyi tarafından hazırlatılan bir rapor da yıkımın boyutunu ortaya koydu.

"Türkiye-Irak Ekonomik İlişkileri ve Yaklaşan Savaş Tehlikesi; Türkiye'nin Kayıpları ve Olası Riskler" raporuna göre,Türkiye, Körfez krizi sırasında, hesap edilebilir, ölçülebilir kalemlerde ortaya konulan 44 milyar 622 milyon dolarlık kaybın çok ötesinde bir fatura ödedi. Alternatif maliyetlerle birlikte Körfez krizinin Türkiye ekonomisinde yarattığı kayıp 100 milyar dolara ulaştı. 2003'te çıkması muhtemel savaşta Türkiye'nin 10 yıllık birikimli kaybı 70 milyar doları bulacak. Alternatif maliyetlerle birlikte Türkiye'nin, beklentiler de dikkate alındığında muhtemel kaybı 150 milyar dolara ulaşacak.

Rapora göre, Türkiye'nin en büyük kaybı dış ticaret alanında ortaya çıktı. 12 yılda Türkiye, 17 milyar doları aşkın ihracat kaybına uğradı. Savaş döneminde, ham petrol fiyatlarının çok yüksek oranda artışları dolayısıyla ithalatta 1 milyar dolara yaklaşan ek fatura ödemek durumunda kaldı. Körfez savaşı öncesinde, 2 milyar doları aşan ticaret hacmiyle Almanya'nın ardından Türkiye'nin 2. büyük ticari partneri olan Irak pazarı bütünüyle kaybedildi.

Sektörlere vurulan darbe

Türkiye dış ticaretin yanı sıra turizm sektöründe, ulaştırma, haberleşme, petrol boru hattı ile ham petrol taşıması, dış müteahhitlik hizmetleri ve bankacılık sektörlerinde de büyük ölçekli kayıplarla karşılaştı.

Türkiye, turizm sektöründe en ağır kaybı 1991 yılında yaşadı. Sektör yıllık hedeflerini tutturamayan sektördeki 12 yıllık kayıp 6,3 milyar dolar seviyesinde oldu. Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı'nın bir dönem çalışmaması, sonra düşük kapasiteyle çalışmasının maliyeti 3.5 milyar doları aştı. Krizin yoğun biçimde etkilediği sektörlerin başında taşımacılık geldi. Sektör, 4 milyar dolara yakın navlun gelirinden oldu. Bölgenin en önemli ihraç kalemlerinden canlı hayvan ihracatı yıllık 200 milyon dolardan, 10 milyon dolara geriledi. Bir başka olumsuz sonuç olarak Türkiye'nin et ithalatı kalemi arttı. Döviz kalemlerinde önemli bir payı bulunan yurtdışı müteahhitlik hizmetlerinden beklenilen gelir, Irak pazarındaki kapanma ve daralmalar nedeniyle 3,2 milyar dolar daha düşük seviyede gerçekleşti. Irak pazarının kapanması, ticaretin durması ve Irak tarafının ödeme kabiliyetini kaybetmesi üzerine Merkez Bankası, Eximbank ve bankacılık sektörü toplam 2,5 milyar dolar seviyesinde zararla karşı karşıya kaldı. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Körfez krizinden ciddi biçimde etkilendiği belirtilen raporda, Türkiye'nin bölgesel ticari kaybı 2.6 milyar dolar, üretim kaybı ise 2.5 milyar dolar olarak hesaplandı. Türkiye'nin askeri giderleri de arttı, Iraklı mülteciler için harcamalar yapıldı. Güvenliği sağlamaya yönelik askeri harcamalar 1.8 milyar doları buldu. Rapora göre, yakın savaş koşulları ve artan terör dolayısıyla gerçekleştirilemeyen yatırımların, üretim, istihdam ve ihracat kayıpları ise kesin olarak bilinmiyor.

Raporda, geçen 12 yıllık dönemde Körfez krizinden etkilenen bölge ülkelerinden Ürdün, Mısır ve İsrail'in önemli yardımlar alırken, Türkiye'nin taleplerinin Batılı ülkelerce karşılanmadığına da yer verildi.

Türk-Irak İş Konseyi raporunun ortaya koyduğu gerçek tam da seçim arefesindeki Türkiye'nin, 10 yıl-100 yıl ötesini görebilen liderlere ne kadar da çok ihtiyacı olduğunu gösterdi.

Yeni saldırı olursa

Irak'a yönelik olası bir müdahaleden Türk ekonomisinin büyük zarar göreceğine dikkat çekilen raporda, "Irak'a yönelik olası bir askeri müdahale, zaten kırılgan bir nitelik taşıyan ve yakın dönemde yaşadığı bunalımın ardından makro dengeleri oluşturmaya çalışan Türk ekonomisinde büyük kayıplara neden olabilecektir" denildi. Raporda, yakın dönemde Irak'a yönelik olarak gerçekleşecek olası askeri müdahalenin Türkiye ekonomisine 2003 yılında 15-20 milyar dolar arasında ek bir yük getireceği tahminine yer verildi. Rapora göre, Türkiye' Irak'a 1 milyar dolar, Ortadoğu ülkelerine 3 milyar dolar ihracattan olacak. Ham petrol faturamız 2,6 milyar dolar artacak. Turizm sektörü 4-5 milyar dolar kaybedecek. Yeniden canlanma trendine giren taşımacılık faaliyetleri sekteye uğrayacak. Yatarımlar azalacak, işsizlik artacak.

Kalem kalem kayıplar

Türk-Irak İş Konseyi raporunda Türkiye'nin kayıpları kalem kalem şöyle dile getirildi:

* 12 yıllık dönemdeki ihracat kaybı 17 milyar dolar oldu.

* Savaş döneminde petrol fiyatlarının artmasıyla ithalata binen ek fatura 1 milyar dolar oldu.

* Irak pazarı bütünüyle kaybedildi. Yıllık 2 milyar dolar gelirden mahrum kalındı.

* Turizm sektöründeki 12 yıllık kayıp 6 milyar 300 milyon dolar oldu.

* Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı'nın çalışmamasının maliyeti 3.5 milyar dolar.

* Taşımacılık sektörü 4 milyar dolar navlun gelirinden oldu.

* Canlı hayvan ihracatı yıllık 200 milyon dolardan 10 milyon dolara indi.

* Müteahhitlik hizmetlerinin geliri, 3 milyar 220 milyon dolar daha düşük seviyede gerçekleşti.

* Merkez Bankası, Eximbank ve bankacılık sektörü toplam 2 milyar 540 milyon dolar zarar etti.

* Güneydoğu Anadolu Bölgesini kapsayan bölgesel ticari kayıp 2.6 milyar dolar, üretim kaybı ise 2.5 milyar dolar oldu.

* Güvenliği sağlamaya yönelik askeri harcamalar arttı, 1,8 milyar doları buldu.

* Yakın savaş koşulları ve artan terör dolayısıyla gerçekleştirilemeyen yatırımların, üretim, istihdam ve ihracat kayıpları ise kesin olarak bilinmiyor.