Müzik üzerinden medeniyet okumaları / Umut Bulut

Türk Edebiyatı Vakfı'nın düzenlediği 'Çarşamba Sohbetleri'nin bu haftaki konuğu Yalçın Çetinkaya idi. Müzik Üzerinden Medeniyet Okumaları' başlıklı konuşmasında Çetinkaya, doğu ve batı müziği üzerinden bir medeniyet sorgulaması yaptı. Müzik ve medeniyet ilişkisini ele aldığı konuşmasında Çetinkaya, özetle şunları söyledi: Müzik üzerinden medeniyet okumaları yapmak akıllı adamın yapacağı bir iş değildir. Müzik seslerden yapılan armoniklerden oluşur. Maalesef ki bizim konservatuarlarımızda doğru dürüst bir müzik eğitimi yapılamıyor.  Konservatuar mezunlarına Dede Efendi'yi Itri'yi soruyoruz istediğimiz cevabı alamıyoruz. Konservatuarda sade 'müzik yapmaya elverişlidir' anlamına gelecek bir diploma verilir o kadar.Müzik üzerinden medeniyeti okumak, medeniyeti anlamak bunların dışında apayrı bir şeydir. Bizim ülkemizde kafasını batılılaşmaya takmış adamlara soracak olursanız, dünyada sadece batı müziği vardır ötesi yoktur. Aksini söylemeye kalktığınızda bu anlayıştakilerin küçümsemeleriyle muhatap olursunuz. Batı müziği çok sesli, Osmanlı müziği tek seslidir gibi bir sürü tartışmanın yanında ben aslında çok enteresan bir zenginliğin üzerinde durduğumuzun farkına da vardım. Ait olduğum medeniyeti yeniden bir gözden geçirdim. Bu coğrafyanın kültürel değerlerini bu değerlerin yaslandığı temelleri araştırdığımda aslında hiç de küçümsenemeyecek bir medeniyeti ürettiğimizin farkına vardım ki bu çok önemli bir şeydir.  Bu kültürü anlayıp idrak etmeye başladığımda aslında cevherin derinliğine yol aldığını gördüm. Hocalarımın bu kanaate varmamda oldukça büyük katkısı olduğunu inkâr edemem tabi ki. Rahmetli Çinuçen Tanrıkorur, Alaeddin Yavaşca, Bekir Sıtkı Sezgin, Fikret Kutluğ ve Yalçın Tura gibi üstatlar benim zihnimin açılmasına vesile de oldular. Dünyada iki medeniyet müziği var, biri batı müziği, öteki Osmanlı müziğidir. İran, Azeri, Arap ve Balkan müzikleri güçlü olmakla birlikte bir medeniyet müziği değildirler. Osmanlı müziği ciddi bir medeniyet süzgecinden geçmiş rafine bir müziktir. Her iki büyük medeniyet müziğinin de temelinde din var. Hıristiyanlıkta müzik ile din arasında çok ciddi bir paralellik vardır. Doğu Osmanlı müziğinin temelinde de din vardır.Şunu hiç unutmayalım ki bestekârlar ne düşünüyor ve ne hissediyorlarsa ona göre eserler ortaya koyarlar. Eğer doğu müziğine karşı çok kesin ön yargılarınız yoksa görür ve hissedersiniz ki, bu müzik sizi alır götürür. Hislendirir yumuşatır çok ciddi bir şekilde etkiler. O müziğin peşine adeta takılır gidersiniz. Osmanlı son dönemlerinde çok ağır acılar yaşadı ve bu acılar bestekârların elinde çok hüzünlü sanat şaheserlerine dönüştü. Herkesin kabul ettiği bir gerçek var ki medeniyetlerin dibinde yatan iki farklı kitap var, biri Kuran-ı Kerim öteki ise İncil'dir. Her iki kitaptan iki farklı ses çıkmıştır. Ben Avrupa'ya gittiğimde mekânla insan arasındaki ilişkiyi kurmaya çalışırım. Mekânla toplum arasında da böyle bir ilişki vardır. Almanya'da Dom Katedralini ziyaret ettiğimde orayı korkutucu bir mekân olarak gördüm. Bütün gün o katedralle bir şekilde ilişki kurmaya çalıştım. Bir türlü aramızda bir sıcaklık kurulamadı. O büyük yapı büyüklüğü ve soğukluğu ile yaklaştıkça sizi eziyor. Korku kültürü o kadar içine sinmiş ki sanat eserlerinden heykellerinden bile bir korku aktığını hissediyorsunuz. Batıda sanattaki bunalım kilisenin sanat ve insan üzerinde kurduğu baskıdan kaynaklanıyor. Kutsal kitap insan iradesi üzerinde baskı kurar ve kilise müziğinde asla değiştirilemeyecek kurallar vardır. Bazı notalarda mesela 'şeytan aralığı' dedikleri yasaklar var. Batıda ilk olarak Mozart bu baskılara ve şiddetli kurallara karşı çıkmış ve başarılı müzik eserleri ortaya koymuştur. Mozart''Güzellik uğruna bozulmayacak kural yoktur'' diyerek bu katı kuralların ötesine geçmiştir. Hıristiyanlık bireyi korkularından yakalayan bir dindir. Kilise müziğinin insanı korkutan, tüylerini diken diken eden bir tarafı vardır.Osmanlı müziğinde ise kurallar olmakla birlikte asla değiştirilemez kurallar yoktur. Sese göre ahenge göre ritme göre kurallar değiştirilebilir. Kur'an sese alabildiğine bir özgürlük alanı tanımıştır. İslam bir yaşama biçimidir ve yaşamın her ayrıntısını hesap ederek iyi ve güzeli aramak için insanı özgür bırakmıştır. Ses o kadar basit bir şey değildir. Medeniyetler sesi inceltip rafine eder. Osmanlı müziği işte böyle rafine edilmiş bir ses üzerine bina edilmiştir. Elma ile armudun birlikte toplanamayacağı gibi, her iki medeniyet müziğinin aktığı mecralar birbirinden farklıdır."