Çanakkale savaşlarını hazırlayan nedenler / Ahmet Bahadır Oğuz

28 Haziran 1914'te, Bosna'da Avusturya Veliaht'ının öldürülmesi üzerine İtilaf Devletleri (İngiltere-Fransa-Rusya) ile İttifak devletleri (Almanya-Avusturya-Osmanlı) arasında Birinci Dünya Savaşı başlar. Her iki devletler grubunun savaş planlarında Çanakkale Cephesi diye bir savaş planı yoktur. Sadece Osmanlı Devletinin, Alman generali Bronsart von Schellendorf tarafından yapılmış Boğazlar Savunması planı vardır.İtilaf Devletleri tarafından başlatılan Çanakkale savaşları birinci dünya savaşının en önemli cephesidir. Hem dünya tarihi hem de Türk tarihi bakımından bir dönüm noktasıdır. Bunun nedenlerini Çanakkale Savaşlarının seyri içerisinde yeri geldikçe açıklayacağım.Çanakkale savaşının en büyük nedeni Rusya ve Almanya'nın siyasi ve askeri durumlarıdır. Rusya, asker sayısı bakımından Avrupa'nın en kalabalık ordusuna sahipti. Fakat savaş sanayi gelişmiş değildi. Silah ve cephanesini müttefiki olan  İngiltere ve Fransa'dan alması gerekiyordu. Bunun için en kolay yol Baltık denizi yolu idi. Ama Rusya'nın limanları ve Baltık denizi Alman ablukası altında idi. Geçilmesi çok zor idi. Diğer yol ise Akdeniz, Ege Denizi, Boğazlar ve Karadeniz yolu idi. Bu yol üzerinde, yaşamını devletler arası muvazene politikası ile devam ettirebilen Osmanlı devleti vardı. Çanakkale ve İstanbul Boğazları işgal edildiği takdirde, Rusya'nın askeri ihtiyaçları karşılanabilirdi. Batıdan İngiltere ve Fransa, güneyden İngiltere, Fransa, İtalya ve Sırbistan, doğudan da Rusya tarafından kuşatılan Almanya ve Avusturya cepheleri 1915 yılı içerisinde dağıtılır ve savaş sona erebilirdi. Birinci Dünya savaşı başladığı zaman Osmanlı Devletinin savaş planını, Başkomutanlık  Genel Kurmay Başkanı General Schellendorf yapmıştır. Bu plan iki askeri programa dayanır: 1- Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinde sağlanan askeri bir denetimle   Hindistan  yolunu itilaf devletlerine kapatmak.2- Boğazlar  ve Marmara Denizi üzerinde kuvvetli bir askeri güçle güvenliği sağlamak. Boğazlar ve Balkan topraklarında güvenliği sağlayan bu güç Avusturya ve Alman kuvvetleri ile birleşerek batıdan ve güneyden taarruz ederek Rusya'yı  işgal edecekti. General Schellendorf'un hazırladığı bu savaş planını General Falkenhayn uygulatmadı. Böylece Boğazlar ve Marmara bölgesinde savunma hazırlıklarına girişilmedi. Hatta bu bölgedeki askeri birliklerde Falkenhayn'ın isteği üzerine Sarıkamış harekatına destek için Doğuya gönderildi. Buradan da anlıyoruz ki, Sarıkamış Harekatı'nda meydana gelen facia yanlız Enver Paşa'nın hatasından değil, Falkenhayn'ın yanlış askeri harekatındandı.İngiltere, Osmanlı devleti savaş planını uygulamak için hazırlıklara başlamadan önce Hindistan yolunun güvenliği için, askeri ve siyasi önlemleri alır. İngiltere, Akdeniz'de Hindistan yolunun güvenliği için Mısır ve Kıbrıs topraklarını İngiltere topraklarına katmak ister. İngiltere, Mısır'ı 1840 Londra konferansıyla denetim altına almıştı. 5 kasım 1914'de Mısır'ı kendi imparatorluk topraklarına katar ve bu siyasi davranışını 1840 Londra Konferansı'nda imzası bulunan Fransa'ya 6 Kasım 1914'te, Rusya'ya da 18 Kasım 1914'te onaylatır. İngiltere topraklarına kattığı Mısır'da 20 Aralık 1914'te Osmanlı paşası olan Hidiv Abbas Hilmi Paşa'yı görevden alarak yerine Arap asıllı Hüseyin Kamil'i Mısır Kralı olarak görevlendirir. Hüseyin Kamil 1 Ocak 1915'te Mısır halkına bir beyanname yayınlar. 'Cenab-ı Hakk'ın takdiri ile sevgili vatanımın tahtına Mısır ve Sudan Meliki sıfatı ile kaid oldum.'Böylece İngiltere, Mısır'ı kendisine bağımlı krallık haline getirerek İmparatorluk topraklarına katmakla Osmanlı Devleti'nin Kanal hareketine karşı gereken askeri ve siyasi önlemleri almış olur.28 Haziran 1914'te, genel savaş başlayınca Avusturya, Sırbistan'ın önemli bir bölümünü işgal eder. Sırbistan Kasım ve Aralık aylarında, karşı taarruza geçer, Avusturya kuvvetlerini mağlup ederek topraklarının büyük bölümünü işgalden kurtarır. Loyd Corc, Sırbistan'ın başarısını kutlarken Avusturya'nın yeni bir saldırısına karşı savunması için askeri önlemler düşünür. Loyd Corc'un bu düşünceleri şöyledir: O İtilaf devletlerinin batı cephesindeki siper savaşlarıyla başarıya ulaşamayacağını görmekte, bunun yerine Balkanlar üzerinden Avusturya'ya saldırmayı düşünerek zafere gitmek ister. Aynı zamanda yeni açılan bu cepheyle de Sırbistan'ın Avusturya'ya karşı korunması sağlanacaktır.Loyd Corc 8 Ocak 1915'te Yunan Başbakanı E.Venizelos'a bir telgraf çekerek, Balkanlar üzerinden Avusturya'ya yapılacak taarruz planının desteklenmesini ister.  Venizelos, Yunan halkına, Türkler aleyhine büyük tavizler verildiği takdirde destek verilebileceğini bildirir. Venizelos'un bu cevabı İngiliz devlet adamlarını ümitlendirir.İngiltere Dışişleri Bakanlığı  11 Ocak 1915'te Venizelos'un isteklerini Fransa ve Rusya'ya  bildirir. Fransa, Yunanistan'la yapılması gereken askeri ve siyasi işbirliğini onaylar. Rusya ise Yunanistan'ı, İstanbul'a ait bütün iddialarından vazgeçtiği takdirde destekleyebileceğini bildirir. 13 Ocak 1915'te Petrograd'daki İngiliz büyükelçi Sir George Buchanan, Yunanistan ile ilgili siyasi konuları Rusya Dışişleri Bakanı Sazanof'la görüşmeye başlar.    Kaynaklar: Türk İnkılap Tarihi , Cilt 3 Kısım 2  / Yusuf Hikmet Bayur    Tek Adam , Cilt 2  / Şevket Süreyya Aydemir