Orman ağaçlarında artım ve büyüme

Orman ağaçları yaşadıkları sürece büyümeye devam ederler. Ağacın büyümesi ile topluca, boy büyümesi (boylanma), çap büyümesi (kalınlaşma), Kesit yüzeyi büyümesi (genişleme) ve hacım büyümesi (hacımlanma) anlaşılmaktadır. Çap olarak, genellikle yerden 1,30 m yükseklikteki çap alınır ve buna göğüs çapı adı verilmiştir. Kesit yüzeyi de bu çapa ait daire alanıdır ve buna da göğüs yüzeyi denilmektedir. Hacım büyümesi ile genellikle, ağacın toprak üstündeki gövde kısmının hacımca artışı kastedilir. Farklı bir çap ve hacımdan bahsediliyorsa, onlar mutlaka açıklanır. Boy, çap, göğüs yüzeyi ve hacım değişkenlerindeki yıllık artımların üst üste eklenmesi ile, ağaç büyümüş olur. Ağaç büyüdükçe, dalları ve yaprakları da sayı ve hacımca büyür.

Bir ağaçta boy ve hacımdaki yıllık artımlar, "fidecik", "fidanlık" ve "gençlik" dönemlerinden itibaren yıllar boyunca her yıl büyüklüğü yüksek bir hızla artar ve nihayet bir dönüm noktasına varır. Bu noktadan sonra, yıllık artımların büyüklüğü düşük bir hızla artmaya devam eder ve nihayet maksimum bir değere varır. Dönüm noktası ile maksimum değer arasında, ağaç "büyüme" dönemindedir. Bu maksimum değerden sonra, yıllık artımların büyüklüğü her yıl yine düşük hızla küçülmeye başlar ve nihayet ikinci bir dönüm noktasına gelinir. Maksimum değer ve ikinci dönüm noktası arasında, ağaç "olgunluk" dönemindedir. İkinci dönüm noktasından sonra ağacın yaşamı boyunca, yıllık artımların büyüklüğü hızlanarak küçülmeye devam eder. Bu ikinci dönüm noktasından sonra, ağaç "yaşlılık" dönemine girmiş olur. Yıllık artımların yıllara göre gösterdiği bu gelişme seyri, grafik üzerinde bir çan eğrisi görünümü vermektedir. Yıllık artımların her yıl üst üste birikmesiyle oluşan büyüme eğrisi de grafik üzerinde açık bir S eğrisi görünümündedir. Göğüs çapı ve göğüs yüzeyinin de büyüme ve yıllık artım eğrileri benzer şekildedir. Boy, göğüs çapı, göğüs yüzeyi ve hacım eğrilerinin genel görünümleri birbirine benzemekle beraber, her birinin kendilerine özgü farklı bir görünümü vardır.

Yağış, sıcaklık ve ışık, canlıların yıllık artım ve büyümelerini sağlayan en önemli faktörlerdir. Bu faktörlerin bütün yıl boyunca etkin olduğu ekvator bölgelerinde, yıllık artım ve büyüme olayları kesintisiz devam eder. Ancak, ekvator bölgeleri dışında kalan yerlerde, ağaçların yıllık artım ve büyümeleri mevsimlere bağlı olarak değişir. Orman ağaçları İlkbaharda vejetasyon döneminin başında tomurcukların açılmasıyla, yıllık artım ve büyüme faaliyetlerine başlarlar. Sonbaharda vejetasyon dönemi sonunda ağaçlar, gelecek yılın tomurcuklarını oluşturduktan sonra, kambiyum hücrelerinin üreme faaliyetinin durması sonucu, yıllık artım ve büyüme faaliyetlerini durdururlar. Vejetasyon dönemi, kutuplara gidildikçe ve deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça, iki aya kadar düşmektedir. Yurdumuzda koşullara bağlı olarak, vejetasyon dönemi 5 - 7 ay arasında değişmektedir. Vejetasyon dönemi süresi uzadıkça, ağaçlarda sıcaklık yüzünden solunum (respirasyon) ve terleme (transpirasyon) yoluyla enerji ve su kaybı artmaktadır.

Orman ağaçlarında, kış ve yaz ortalarında ince köklerin sayısı oldukça azalır. Bu ince kökler kışın bile büyüme faaliyeti gösterirler. Orman ağaçlarında boy büyümesi, yapraklanma ile birlikte başlar ve vejetasyon döneminin sonuna gelmeden önce durur. Ağaçların gövdesinde tomurcukların açılmasıyla kambiyum hücrelerinde çoğalma başlar ve bu faaliyet tomurcuklardan kütük kısmına doğru yavaşça ilerler. Kambiyum faaliyeti vejetasyon dönemi sonuna kadar devam eder. Ağaçlarda köklerin kalınlaşması, gövde kalınlaşması başladıktan bir süre sonra başlar, kalınlaşma kütük kısmına doğru ilerler ve gövde kalınlaşması durmadan bir süre önce durur. Köklerdeki kalınlaşma olayı yaz ortasında bir süre duraklama geçirir. 

Çoğu yapraklı ağaçlar vejetasyon dönemi başında, kısa sürede yapraklanırlar. Yaz sürgünleri ile birlikte yeni yapraklar da oluşur. Okaliptus, kavak ve huş türü ağaçlar vejetasyon dönemi boyunca kısa sürgün ve yaprak verirler. Çoğu yapraklı ağaçlar vejetasyon dönemi sonunda yapraklarını dökerler. İğne yapraklı ağaçlarda yapraklar (ibreler) birkaç yıl yaşar ve hepsi birden aynı zamanda dökülmezler. Genç ibreler daha fazla fotosentez yapmaktadır. İbreler yaşlandıkça, fotosentez yapma kabiliyeti azalır.

Orman ağaçlarında genellikle boy ve çapların, gece ve sabah saatlerindeki değerleri, öğle saatlerindeki değerlerinden daha büyük olmaktadır. Bunun nedeni, ağaçlarda hücre bölünmelerinin gece saatlerinde hızlanması ve öğle saatlerinde de solunum ve terleme ile su kaybının olması ile açıklanmaktadır. Günlük ve haftalık hava halleri de ağaçlardaki artım ve büyümeyi etkilemektedir.