Rus devrimi ve Türkler

Birinci Genel Savaş başlayınca Rus egemenliğindeki Türkler, Rus hükümetine bağlılık göstermişlerdir. Kafkasya ve Orta Asya Türkleri çarlık döneminde Rus egemenliğine girdiği zaman Çar'lar, Türklerden asker toplamayacaklarına dair söz vermişlerdir. Bu söz üzerine Türkler 1916 yılına kadar askere alınmamışlardır.

Almanların Kafkasya ve Türkistan'daki emperyalist emellere dayanan siyasası, Kafkas Türklerini askerlik yapmaya mecbur etmiştir. Almanların İran Üzerinden Kafkasya ve Türkistana girmek istemesi ile ilgili İran askeri harekâtı, Azerbaycan Türklerini savaşmaya karar vererek Rus Ordusu ile beraber İran'a girer. İran'da, Alman'lara karşı savaşan Rus Ordusunun tüm masraflarını da Azeri Petrol Kıralı Takief karşılar. Takief'in yanında Türkistan Türkleri de askere katılmasalar dahi İran'daki askeri birliklere yardım etmiştir. Türkistan'dan topladıklarında halktan topladıkları At, koyun ve Develeri, hazırlanmış olan yiyecek maddelerini İran'da, Osmanlı Ordusu ile vuruşan Rus ordusuna göndermişlerdir.

Rusya, 1915 ve 1916 yıllarında Alman orduları karşısında ağır mağlubiyetlerin yanı sıra ağır askeri kayıplara da uğrar. Bu olay üzerine Çar, Kafkasya'da ve Türkistan'da asker toplayarak savaşa sürmek ister. Çar'ın bu isteği karşısında Türkistan önderleri Çardan şu istekte bulunurlar:

1 Ruslarla eşit haklar verilmesi. 2 Ülkelerine kalabalık Rus halkı getirilerek geniş topraklar verilmesinin önlenmesi. Çar Türk önderlerin isteklerini kabul etmez.

Türkistan Türklerinden aydın ve önder bir insan olan Zeki Velidi Togan, içerisinden çıktığı Türk Halkı için şu düşüncededir. Gerek Kafkas Türkleri, gerekse Türkistan Türkleri Alman emperyalizmine karşı Ruslarla işbirliği yaptılarsa da Ruslara bağımlı değillerdir. Bir tarihçi olan Zeki Velidi Togan bu olayı şöyle kaleme almıştır: Harbi Umuminin başlaması Türkistan'da yeni ümitler doğurdu. Harp ilan edildikten üç dört gün sonra BUHARA'DA, tatar ve Buharalı muallimlerin bir hususi meclislerinde bulunurken herkesin derin umutlara dalmış olduğunu gördüğüm hiçbir zaman hatırımdan çıkmaz. Bir Tatar muallim (Kemal Nogay) Türkiye'nin elbette Almanya tarafına iltihak edeceğini söylüyor. Belki bunların bir gün Buhara'ya kadar geleceklerine dair kehanette bulunuyordu.

Umumiyetle Harpi Umumi Türkistan'ın her tarafında siyasi aktivite(Faaliyet) doğurdu. Fakat gizli toplantılar ciddi siyasi teşkilat şeklini alamadı. O sebeptendir ki 1916 senesi isyanında münevverler kendilerini layığı ile gösteremediler. 1917 inkılâbına da hazırlıksız girdiler.

Yazarın bu düşüncesini doğrudur ve yerindedir. Çünkü O 1905 yılında Rusya Türklerinin bir ayaklanmada bulunduğunu ve amaçlarının da, Ruslarla eşit haklara sahip olmak, Türk Ulusal kültürünün geliştirmek olduğunu yazmaktadır. Türkistan'da 1917 yılında da ayaklanmalar olmuştur. Zeki Velidi Togan'da kitaplarına bu ayaklanmaların amaçlarını şöyle yazmıştır:

1 Birleşik Rusya içinde özel bir varlığa kavuşmak. Bu düşüncede olanlara TÜRKÇÜLER denilmiştir. Yani Rusya devlet yapısı içerisinde kendi dil ve lehçelerini konuşabilmek ve dilleri ile tarihlerinden gelen kültürel değerlerini yaşatmak ve geliştirmektir. Böylece gizli amaç olan bağımsızlığa Türk halkını hazırlamaktır.

2Rusya'da yapılacak bir hukuk reformu sonucunda kurulacak FEDERAL bir yapı içerisinde Türklere kendi toprakları üzerinde muhtar bir yönetime sahip olmalarıdır. Bunlara da TOPRAKÇILAR gurubu denilmiştir. Bunlar toprakları üzerinde Rusların azınlıkta kaldıkları(Yani çarların, Rus halkını Türklere ait topraklara göç ettirerek kurdurdukları büyük arazilerde ziraat yapanları kastediyor. Mesela bu gün dahi Kazakistan topraklarının büyük bir kısmı Ruslara ait çiftliklerdir)

Toprakçılar Azerbaycan Türkistan ve Orta Asya'nın diğer bölgelerinde siyasi faaliyette bulunuyorlardı. Toprakçılar gurubu da kendi aralarında iki guruba ayrılırlar. Birincisi KADİM gurubudur. Bunlar Sünni'dirler. Dört Halife ve Abbasiler döneminden kalma dini kültür ve fıkıh kurallarına dayanan bir yaşamı benimseyen muhafazakârlardır. Daha çok Arap dili ve geleneklerine bağlı guruptur. İkincisi CEDİTÇİLERDİR. Türkü tarihinden gelen sosyal kurumlarını, harslarını, Türk dili ve edebiyatı ile İslam inancına bağlı muhtar bir yönetim kurmak isteyenlerdir. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş döneminde ülkemize gelerek Atatürk'le beraber Türk inkılâbına büyük katkılarda bulunan Zeki Velidi Togan ve Yusuf Akçura ve Sadri Maksudi Arsal o günlerde Türkistan coğrafyasında sözü geçen Cedit'çi önderlerdendir. Toprakçıların o günlerde Rus Yönetimi karşısındaki başarısızlıkları Kadimcilerin ceditçilere karşı gösterdikleri düşmanlık ve Rus yöneticileri ile yaptıkları işbirliğidir.

Ceditçi Türk Önderler; 19 Nisan 1917 günü, Rus Devrim hareketlerinin geliştiği bir dönemde İsteklerini duyurabilmek için topladıkları Müslüman Kongresi ile seslerini duyururlar. Bu çalışmalar 14-17 Mayıs 1917'de Rus Devrim hareketlerine paralel olarak yapılan kongrelerle devam eder. En son Müslümanlar kongresi 4 Ağustos 1917 de Sadri Maksudi Arsal tarafından Kazan da yapılır. Fakat bu kongrenin kararları Bakü kongrelerinden farklıdır.

78 Kasım Devrimi sonucunda Lenin İktidar olunca Rus Devrimi ile ilgili ilkelerini açıklarken Ulusların eşit hakları ile ve özgürlükleri ile ilgili açıklamaları Ceditçileri çok ümitlendirmiştir. Bu nedenle Ceditçiler Lenin'e devrim hareketlerinde büyük destek verirler. Yalnız Lenin'in Hükümetinde, Rusya'daki Rus Olmayan Uluslar ile ilgili işleri Gürcü asıllı STALİN'E vermesi de Türkler arasında hoşnutsuzluk yaratır. Fakat Stalin'ne rağmen Türk önderler Bakü ve Kazanda kurdukları Müslüman dernekleri ile çalışmalarını devam ettirirler. Yalnız Ceditçilerin çalışmalarına Kadimcilerden başka birde Gürcü Stalin ile işbirliği yaparak Türkler arasında komünizm propagandası yaparak çalışmalar yapan VAHİDOF'UN Albayrak gazetesinde yaptığı yayınlarda büyük sekte vurur. Vahidof, Albayrak gazetesinde umumiyetle şu düşünceleri propaganda eder: Koministler le barış yapılmasını, bütün egemenliğin işçi ve erler sovyetine geçmesini, toprakların hemen köylüler arasında eişit bölünmesi gerektiğini yazar.