I. Dünya Savaşı'nda Rusya'nın Doğu Anadolu siyaseti/ Ahmet Oğuz BAHADIR

Rusya, 1815 Viyana kongresinde,Avrupa büyük devletlerinin Boğazlardan Akdenize inmesini istemediklerinden, Osmanlı egemenliğindeki hıristıyan halkların haklarının korunması düşüncesi ile "şark meselesi" siyasasını doğmasını sağlar. Amaç, boğazlar ve İstanbul'un alınmasıdır. Balkanlardaki hıristiyan ve Slavların koruyuculuğuna dayanan siyasası ile Osmanlı devletini parçalamak yıkıma götürerek İstanbul ve Boğazlara sahip olmaktır. Akdenize inmektir.Şark meselesinde ulaşmak istediği ikinci büyük amacı, şayet boğazları elde ederek Akdeniz'e inemezse, Doğu Anadolu ve Kilikya'daki Ermenilerin dini ve siyasi haklarını korumak gayesi ile Kafkasya ve Anadolu üzerinden Akdeniz'e ve Basra körfezine inmek. Rusya'nın Doğu Anadolu üzerinden Akdeniz'e inmesi, hem İngiltere'nin hem de Fransa'nın siyasi ve ekonomik çıkarlarına aykırı idi. Basra körfezine inmesi de İngiltere'nin hem Hindistan yolunda, hem de Hint Okyanusunda ki siyasi ve ekonomik çıkarlarına aykırı idi. Bu nedenle Doğu Anadolu'daki Ermeni sorumu ile ilgilenmeye başlarlar. Halbuki, Ermeniler Anadolu'nun hiç bir mahallesinde, köyünde kasabasında ve şehrinde çoğunlukta değildi. Siyasal olarak ta bir ermeni sorumu yoktu. Amaç, Rusya'nın doğu Anadolu'ya sahip olarak Akdeniz'e ve Basra körfezine inmesini önlemek.Rusya, İngiltere ve Fransa amaçlarına ulaşmak için, Doğu Anadolu'da, Avrupadaki Ermeni aydınları ile işbirliği yaparak milliyetçilik duyguları ile Ermenileri örgütlerler. Anadoluda Ermeni olaylarının geliştiği bir dönemde Birinci Dünya Savaşı başlar. Yalnız bu savaşta birbirlerine rakip olan aktörler aynı gurupta Osmanlıya karşı savaşırlar. Fakat üçü de savaş sonu kazanımları için diplomatik mücadeleyi devam ettirirler.Rusya Boğazlarda kazanımlar sağlayacak bir diplomasi yürütürken, Doğu Anadolu'da Ermeni siyasasını başlatır.Rus Çarı, Doğu Anadolu ve Ermeni meselesini ilk kez 21 kasım 1914'de Petrorad'daki Fransız büyük elçisi Paleologue'ye açar: "Küçük Asya'da tabii olarak Ermenilerle meşgul olacağım. Onları gerçekten yeniden Türk boyunduruğu altına sokamam.Ermenistan'ı kendi ülkeme katmalımıyım? Bunu ancak Ermenilerin kesin ve açık isteği üzerine yaparım.Yoksa onlar için muhtar bir yönetim kurarım."Rus Çarı bu sözleri ile, Birinci Dünya savaşında Ermenilerin koruyuculuğunu üstlenir. Bu koruyuculuk yalnız Doğu Anadolu ile ilgili değildir. Çar aynı gün "Nerede Ermeni varsa orası benimdir diyerek" düşüncesi ile Kilikya Ermenilerini kasteder.Londra'da, Boğazlar'la ilgili görüşmeler yapılırken Rus Büyük Elçisi Benckendorff 7 MART 1915'de, Sazonof'a bir tel gönderir: "Şu düşüncedeyim ki artık Ermenistan'ın muhtariyeti üzerinde durum almakta gecikmemeliyiz. Bu çok önemlidir. Öyle sanıyorum ki Asya Türkiyesinin, Akdeniz havzasında bulunan kısımların geleceği hakkında Fransa ve İngiliz görüşleri arasında karşıtlık vardır. Grey bana İngiltere'nin fetihlerde bulunmak istemediğini, kendisine sırf Müslüman ellerinde kalması gereken Mekke gibi kutsal yerleri ayral bu yolda hiçbir üstenmesi olmadığını söyledi."Rusya, Akdeniz kıyılarında İngiliz ve Fransız anlaşmazlığını tartışıldığı bir durumu fırsat Görerek kendi koruyuculuklarında muhtar Ermenistan kurmayı düşünüyorlar. Kaynaklar: Ord. Prof. Enver Ziya Karal Osmanlı Tarihi-Cild VI-VII-VIII/ Yusuf Hikmet Bayur Türk İnkılabı Tarihi Cild III kısım III.