Orman kuruluşlarından aynıyaşlı saf meşcereler (2)

Aynıyaşlı saf meşcerelerde ağaçlar, gelişme bakımından (tepe durumu, boy, gövde niteliği ve dal durumuna göre) birbirlerinden çok farklı olduklarından çeşitli sosyal sınıflara ayrılmıştır. Bu sınıflandırmanın en basit ve yaygın olanı, KRAFT sınıflandırmasıdır. Bu sınıflandırmada ağaçlar, beş doğal sosyal sınıfa ayrılmıştır. Bunlar; 1- En galip ağaçlar, 2- Galip ağaçlar, 3- Ortak galip ağaçlar, 4- Mağlup ağaçlar ve 5- Ezilmiş ağaçlardır.  Bu ağaç sınıflarındaki ağaçlar, çap, boy ve hacım bakımından, birbirlerinden çok farklı gelişme gösterirler. Meşcere içindeki en galip ağaçlar bile, komşu ağaçların baskısı yüzünden, serbest büyüyen ağaçlar kadar bir gelişme gösteremediği saptanmıştır. Ezilmiş ağaçlar, komşu ağaçların tepe ve yan baskıları sonucu, gelişemeyen, kurumakta veya kurumuş olan ağaçlardır. 4 ve 5'inci sınıflardaki ağaçların odun ürünü açısından hacimleri çok düşüktür.

Ağaçların göğüs çapları ile boyları arasındaki konveks (tümsek) parabol biçimdeki ilişkinin denklemi, ölçülemeyen ağaç boylarının çapları yardımıyla hesaplanmasında kullanılır. Uygulamada ağaç çapları kolay, fakat boyları zor ölçüldüğü için, ölçülemeyen ağaç boylarının yaklaşık olarak bu şekilde hesaplanması yoluna gidilmektedir. Bu çap-boy ilişkisinin gösterdiği eğriye de meşcere boy eğrisi adı verilmiştir. Meşcere boy eğrisinin denklemi, çapları farklı 30-100 ağacın ölçülen çap ve boylarının gösterdiği ilişkiden hesaplanır. Bu ilişkinin h=f(d) biçimindeki matematik ifadesinden, çaplara karşı gelen ağaçların yaklaşık boyları hesap edilebilmektedir [h=boy (m), d=göğüs çapı (cm)]. 

Aynıyaşlı saf meşcerelerde meşcere parametrelerinden biri olan meşcere ortaboyu, üç farklı şekilde bulunmaktadır. Bunlar; 1-Göğüs yüzeyi ortaboyu (hektardaki ortalama göğüs yüzeyini veren çapa karşılık, meşcere boy eğrisinden alınan boydur), 2-Aritmetik ortaboy (meşcerede ölçülen 30-100 ağacın boylarının aritmetik ortalamasıdır) ve 3-Weise ortaboyu (bir hektardaki ağaç çaplarının büyüklük sırasındaki, %60'ıncı ağaç sayısına denk gelen çapa karşılık meşcere boy eğrisinden alınan boydur) olmaktadır. Normal sıklıktaki aynıyaşlı saf meşcerelerde ağaç boyları, komşuluk ilişkilerinden fazla etkilenmez. Buna karşın ağaç çapları komşuluk ilişkilerinden çok etkilenir. Bu nedenle çaplardaki değişkenlik, boylardaki değişkenlikten oransal olarak daha fazladır. Komşuluk ilişkilerinden etkilenmediği için, ağaç boyları çevre ve toprak verimliliğinin (bonitetin) bir göstergesi sayılmaktadır. 

Komşularından daha az etkilenen uzun boylu ağaçların boylarının, boniteti daha iyi temsil ettikleri düşünülerek, bir meşcere üstboyu tanımlanmıştır. Meşcere üstboyu, meşceredeki en galip 5-10 ağacın boylarının aritmetik ortalaması olarak bulunmaktadır. Meşcere üstboyunun bir bonitet göstergesi olarak kullanılması için, belirli bir standart yaştaki (25, 50, 75 veya 100 yaşları için) değerinin bulunması gerekmektedir. Belirli bir ağaç türüne ait aynıyaşlı meşrelerde, standart yaştaki meşcere üstboyları, minimum ve maksimum değerler arasında bir dağılım göstermektedir. Bu dağılım aralığı, 3 veya 5 eşit aralığa bölünerek, bonitet sınıfları oluşturulmaktadır. En üstteki sınıf 1'inci ve en alttaki sınıf da 3 veya 5'inci bonitet sınıfı olarak tanımlanmıştır. Bir meşcerenin standart yaştaki meşcere üstboyu, hangi bonitet sınıfının içine düşüyorsa, o meşcerenin bonitet sınıfı belirlenmiş olmaktadır.

Aynıyaşlı saf meşcerelerde meşcere ortaboyları ile üstboyları meşcere yaşı ilerledikçe, grafik üzerinde açık bir S 'ye benzeyen bir büyüme eğrisi çizerler. Bu büyüme eğrileri, meşcere sıklığı arttıkça daha aşağıdan geçerler. Bu durum meşcere orta- ve üstboylarının, meşcere sıklığı arttıkça kısaldığını gösterir. Bu nedenle bonitet sınıflandırılması, belirli bir sıklıktaki meşcereler için geçerlidir. Bonitet sınıflandırılması genellikle, normal sıklıktaki meşcereler için yapılmaktadır. Sık meşcerelerde arazideki üretim olanakları, çok sayıdaki ağaçlar tarafından bölüşüldüğü için, ağaçların üretim gücü düşmekte ve boyları kısalmaktadır. Meşcere sıklığının, ağaçların gençlik ve büyüme çağlarındaki etkisi daha fazla olmaktadır. Meşcere sıklığının düşük, yani meşcerenin seyrek olması halinde de ağaçlardaki aşırı dallanma ve rüzgâr baskısı yüzünden ağaç boyları yine kısa kalmaktadır.

Aynıyaşlı saf meşcerelerde orta- ve üstboyların yaşa bağlı büyüme eğrileri, ağaç türüne bağlı olarak da farklılık gösterirler. Ancak ağaç türünün etkisi, bonitet ve meşcere sıklığının etkisi kadar büyük değildir. Yarı gölge ağaçlarının oluşturduğu aynıyaşlı saf meşcerelerde, aynı bonitet ve meşcere sıklığı şartlarında meşcere orta- ve üstboyları, gençlik ve büyüme dönemlerinde daha ağır, fakat olgunluk ve yaşlılık dönemlerinde daha hızlı büyümelerinden dolayı, gençlik ve büyüme dönemlerinde ışık ağacı orta- ve üst boylarından daha kısa ve olgunluk ve yaşlılık dönemlerinde ise, daha uzun olmaktadırlar.