Orman kuruluşlarından karışık meşcereler (2)

Bir katlı karışık meşcerelerde bulunan türlerin hiçbiri, kendi saf meşcerelerinde yaptığı gelişme ve verimi yapamaz. Zaten bu gelişmeyi yapsalardı, diğer türleri meşcereden uzaklaştırarak, kendi saf meşcerelerini oluştururlardı. Gerçekten Kuzey Batı Anadolu'daki doğal ormanlarda yapılan araştırmalarda, tek katlı karışık meşcerelerin hektardaki verimlerinin tek katlı saf meşcerelerin verimlerinden daha düşük olduğu görülmüştür. Bu tip karışık meşcerelerde verim, karışıklığı oluşturan ağaç türlerinin verimlerinin ağırlıklı ortalamaları kadar olduğu anlaşılmaktadır.

Işık ve gölge ağaçlarından oluşan aynı yaşlı karışık meşcerelerin verimi, aynı yaşlı saf ışık ağacı meşcerelerinin hektardaki veriminden daha yüksek, fakat aynı yaşlı gölge ağacı meşcerelerinin veriminden daha düşük olmaktadır. Çünkü gölge ağaçları, sık meşcere içerisinde ağır fakat ileri yaşlara kadar gelişmelerini sürdürerek, hektardaki verimi arttırırlar. Halbuki aynı yaşlı saf ışık ağacı meşcerelerinde meşcere sıklığı normalin üzerine hiçbir zaman çıkamaz ve aynı zamanda ışık ağaçlarının gelişmeleri ileri yaşlarda oldukça yavaşlar. Bu durum, aynı yaşlı saf ışık ağacı meşcerelerinin veriminin düşük olmasına neden olur.

Tek katlı karışık meşcerelerin verimleri yine de yaşam ortamının sağladığı özel koşulların olumlu veya olumsuz oluşuna göre, aynı yaşlı saf meşcerelerin veriminden daha yüksek olabileceği gibi, daha düşük de olabileceği sonucuna varılmıştır. Örneğin bu özel olumlu koşullar; karışıklığın ışık ve gölge ağaçlarından veya derin köklü ve sığ köklü ağaçlardan oluşması, meşcerede köklerinden azot vererek karışıklığı oluşturan ağaçlara gübre etkisi yapan yalancı akasya gibi ağaçların bulunması, kayın ağacı gibi kökleri ve bitkisel artıkları ile toprağı verimli hale getiren ağaçların karışıklığa karışması ve ağaçların dışardan gelen zararlara karşı siper görevini yapıp birbirlerini koruması gibi. Özel olumsuz koşullar ise; yalancı akasya ve huş ağacında olduğu gibi, türler arasında uyuşmazlık bulunması veya sığ, fakir ve kurak topraklarda türler arasında aşırı bir yaşam mücadelesi olması gibi.

Tek katlı karışık meşcere heterojen bir yapıya sahip olduğu için, ormanın dayanıklığını arttırır ve zararlı böceklerin yayılışını engeller. Ayrıca ekosistemde, çeşitlilik ve renklilik sağlar. Bu yönleri ile, bu tip ormanlar daha etkili bir orman hizmeti yapar. Işık ağaçlarından oluşan saf meşcerelere kıyasla, bu tip karışık meşcereler daha sık olduğundan, ağaç gövdeleri daha dolgun, daha kaliteli ve daha değerli olmaktadır.

Tek katlı karışık meşcerelerin aksine, çok katlı meşcerelerde ağaçların tepeleri alt alta birden fazla kat (katman) oluşturmaktadır. Çok katlı meşcerelerde ağaçlar aynı veya değişik yaşlı, aynı veya değişik türden olabilirler. Çok katlılık geçici ve sürekli de olabilmektedir. Bu açılardan çok katlı meşcereler, çok değişik tipte olabilir. Bu meşcerelerde ağaçlar alt alta ve yan yana yaşadıkları için, gelişmeleri üzerinde komşuluk ilişkileri daha etkin olmaktadır. Bir meşcerenin çok katlı olabilmesi için, yaşam ortamının çok sayıda ağacı yaşatabilecek kadar verimli olması, alt katlardaki ağaçların az çok baskıya dayanabilmesi ve katları oluşturan ağaçlar arasında önemli yaş veya büyüme farklılığının olması gerekir. Işık ağaçları, gençlik çağlarında ve elverişli ortamlarda gölge yaprakları oluşturabildiklerinden, çok katlı meşcerelerde yaşama olanağı bulabilmektedir.

Çok katlı meşcerelerde yaşayan ağaçların gelişmeleri, üst kattakilerin daha serbest ve alt kattakilerin de baskı altında olmaları nedeniyle, önemli farklılıklar göstermektedir. Bu meşcerelerde güneş ışığı alt katlara azalarak gittiği için, alt katlardaki ağaçların gelişmeleri alabildikleri ışık düzeyine bağlı kalmaktadır. Memleketimizdeki aynı yaşlı karaçam meşcerelerinin çoğunda, yanlış olarak seçme kesimler yapıldığı için, yaşları birbirinden çok farklı olan iki veya üç katlı meşcerelerin oluştuğu görülmektedir. Üst kattaki ağaçlar, daha büyük tepeli, kalın dallı, düzgün fakat cılız gövdeli, geniş yıllık halkalı ve fazla hacımlı olmaktadır. Alt katlardaki ağaçlar ise, küçük ve düzensiz tepelere, ince dallara, narin yapıya, eğri gövdeye, dar yıllık halkalara ve küçük hacımlara sahip olurlar. 

Çok katlı meşcereler, verim gücü yüksek olan yerlerde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle saf ve karışık tek katlı meşcerelere kıyasla, çok katlı meşcerelerin verimleri ve yaprak miktarları genellikle daha fazladır. Üst katı ışık ağaçlarından ve alt katı da gölge ağaçlarından oluşan iki katlı karışık meşcerelerin verimleri, saf ışık ağacı meşcerelerinden daha fazla olmaktadır. Yine, sarıçam+kayın, sarıçam+ladin, meşe+kayın, melez+kayın ve melez+ladin gibi iki katlı karışık meşcerelerin, saf ışık ağacı meşcerelerine kıyasla %50'ye varan oranlarda daha fazla verim verdikleri görülmüştür.

Çok katlı meşcerelerde düşey kapalılık hâkim olduğu için, bu meşcerelerin, orman ekosistemine çeşitlilik ve renklilik katmakta, rüzgâr-çığ ve gürültüyü önlemekte, toprağı korumakta, havayı süzmekte ve suyu düzenlemekte daha üstün özelliklere sahip oldukları görülmektedir. Bu iyi özelliklerine karşın, yağışları tutma, toprak üstü bitkileri kurutma, topraktaki canlılık faaliyetini engelleme, ham humus oluşturma gibi sakıncalı yanları da bulunmaktadır. Üst katlardaki ağaçlar, serbest ve hızlı büyüdükleri için, yıllık halkaları daha düzenli olmakta ve böylece, kalın ve değerli gövdelere sahip olmaktadır. Ancak bu ağaçların meşcereden kesilerek çıkarılmaları sırasında, alt katlardaki genç ağaçlara oldukça zarar verilmekte ve bu yüzden bir verim düşüklüğü de söz konusu olmaktadır.