Orman ürünlerinin ölçümü ve değeri-I

Ormanın asli ürünü olan odun, hacım veya ağırlık birimi ile ölçülmekte ve parasal değeri ise birim fiyatı üzerinden hesap edilmektedir. Ağaç veya ormanın odun hacmi veya ağırlığını doğrudan ölçmek imkânsız olduğu için, dolaylı olarak ölçülmesi yoluna gidilmektedir. Bir ağaç, toprak altı ve toprak üstü olmak üzere, iki kısımdan oluşur. Bu iki kısmın birleştiği yerde, ağacın kütük kısmı bulunmaktadır. Kütüğün altında ana kökler- ince kökler ve kılcal kökler, kütüğün üstünde ise ağaç gövdesi-kabuk-kalın dallar-ince dallar-dalcıklar-meyve ve yapraklar yer alır. Bunların tamamı, ağacın organik odun maddesini oluşturmaktadır. 

Ağaç hacmi veya ağırlığı denildiği zaman, ağacın tamamını oluşturan tüm parçaların veya bir kısmının toplam hacmi veya ağırlığıdır. Ağacın kütük ve toprak altı kısımlarının tamamını çıkarıp, hacmını veya ağırlığını ölçmek için, harcanan para ve emek, elde edilen odunun değerinden kat kat fazla olduğu için, her seferinde böyle bir ölçüm işi yapılmaz. Bu nedenle, çok kere ağacın kütük üstü kısımlarının hacım veya ağırlığının ölçülmesi yoluna gidilir. Ormanda kesilen ağaçların kütük üstü kısımlarının ölçülmesi işine mesaha denilmektedir. 

Ağaçların kesilen kütük üstü kısımları, gövde ve yakacak odun olarak iki farklı şekilde hacımlandırılır. Gövde kısmı, en yüksek parasal getiriyi sağlayacak şekilde bölümlere ayrıldıktan sonra, yuvarlak odun adı verilen (sanayi odunu, tomruk, tel direk, maden direği, sırık) her bölümün hacmi, Kübaj denilen hazır odun hacım tablosu yardımıyla bulunur. Kübaj, her bir yuvarlak odunun ortasındaki çapa ve boyuna göre hacmını, silindir hacmi olarak veren tablolardır ve araştırmalar sonucu değil, hesaplama ile oluşturulurlar. Bu tablolar, aynı boyutlara sahip birden fazla yuvarlak udunun toplam hacmını da verir. 

Maden direği, selüloz odunu ve sırıkların hacımlandırılmasında ise daha çok istatistik odun hacım tabloları kullanılmaktadır.  Bu tablolar, birçok yuvarlak odunun kalın ve ince uçlarındaki çaplara ve boylarına dayalı olarak, araştırmalar sonucu çeşitli şekillerde istatistik yöntemlerle hazırlanırlar. Aynı boyutlara sahip çok sayıdaki yuvarlak odunun hacmını toplam olarak da verirler.  

Gövde odununun dışında kalan kesilmiş kuru dallar yakacak odun olarak, genişliği ve yüksekliği birer metre ve uzunluğu belli olan dikdörtgenler prizması biçiminde istif edilir. Bir metre uzunluğundaki istife bir ster denir. Buna göre bir ster, boşluklu bir metre küp demektir. Bir ster içindeki odunların som odun hacmi ise araştırmalarla bulunmaktadır.

Bu som odun hacmi, ağaç türüne, odunun yaş veya kuru oluşuna ve odunun sıkı veya gevşek istif edilişine göre genel olarak 0,35-0,80 metre küp arasında değişebilmektedir. Yaş odundan ster yapılırsa, sterin yüksekliğine 10 cm kuruma payı ilave edilmektedir. Yakacak odunların ağılıkları kantarla ölçülebilir. Ancak bir ster odunun ağırlığı, havanın sıcaklığına, odunun kuruluk ve havadaki rutubet derecesine bağlı olarak çok değişir. Bu nedenle, odunların tam kuru haldeki ağırlık ölçüleri önemli olmaktadır.  

Ağacın kütük üstünde kalan kısmının dallar ile birlikte toplam hacmını, ağacı kesmeden yaklaşık olarak veren hacım tabloları da vardır. Ağaç hacım tabloları adı verilen bu tablolar, araştırıcılar tarafından ağacın türüne, yerden 1,30 m yükseklikteki çapına (göğüs çapı) ve boyuna bağlı olarak, istatistik yöntemler yardımıyla hazırlanırlar. Bu tablolar, kütük ve kabuk hacmi dahil edilerek de düzenlenebilmektedir. Bu haliyle, dikili bir ağacın toprak üstü kısmının tüm hacmını, ağacı kesmeden göğüs çapı ve boyunu ölçerek, tablodan kestirmek mümkün olmaktadır.

Hatta, bu ağaç hacım tablolarının bir kısmının, ağacın toprak altı kısımlarının hacmını da içerek şekilde, ağacın türü, göğüs çapı ve boyuna dayalı olarak düzenlendiği de görülmektedir. Bu tablolardan dikili bir ağacın tüm odun hacmını, göğüs çapı ve boyu yardımıyla yaklaşık olarak bulmak mümkündür. Ağaç hacım tabloları, ormandan alınan örnek alanların hacım ve artımların hesaplanmasında çok kullanılmaktadır. Bir ağaç hacım tablosunun ağacın hangi kısımlarının toplam hacmını verdiği açıklanmış olmalıdır. 

Belli bir türden oluşan ve homojen bir yapıya sahip olan ormanın bir hektarındaki ağaçların toplam hacmını bulmak için, her seferinde ağaçların tek tek hacımlarının ölçülmesi yoluna gidilmemektedir. Bunun için, ormanı temsil edecek şekilde alınan yaklaşık 75-150 adet örnek alandan elde edilen birçok verinin istatistik yöntemlerle değerlendirilmesi sonucu hazırlanmış olan hasılat tabloları kullanılmaktadır.

Hasılat tabloları, söz konusu ormanın optimum (müdahale görmemiş) yapıya sahip olması durumunda, bir hektardaki servetinin toplam hacmından başka diğer birçok özelliğini de ortalama değerler olarak, ormanın yaşına, yetişme ortamının verimlilik (bonitet) ölçüsüne ve meşcerenin sıklık derecesine göre vermektedir. Buna göre, optimum yapıdaki ormanın bir hektarındaki servetin birçok özelliğini (hacmi, artımı, ağaç sayısı gibi) yaklaşık olarak bulmak için, yapılması gereken tek şey, ormanın yaşını, bonitet ölçüsünü ve sıklık derecesini saptamaktır. Bu üç faktörün saptanması için de çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. 

(devam edecek)