Enver Paşa'nın askeri siyaseti

16 Şubat 1916'da III. Ordu, kendisinden daha üstün askeri imkânlara sahip Rus ordusunun saldırılarını durduramayacağını anlayınca Erzincan'a çekilir. Ayni gün Ruslarda, Erzurum'a girerek şehri işgal eder. Bu işgallerin durdurulması için Osmanlı Genel Kurmaylığı bazı önlemler alır. II. Orduyu Rus saldırılarını yandan vurmak için görevlendirir. Demir yolunun yetersizliği ve kara yolu bakımından yetersizliği nedeni ile II. Ordu görev bölgesine gerekli askeri yığınağı yapamaz. Ruslar bu durumu hemen değerlendirmek isterler. Bunun içinde 7 ile 13 Temmuz tarihleri arasında saldırıya başlar. Bayburt ve Mama Hatun kalelerini alır. 3 Temmuz saldırısı ile Gümüşhane'yi işgal ederek Kelkit Çayı havzasından Erzincan'a saldırı yapar. III. ordu yeni yardım gelmediği için batıya doğru çekilir. Böylece Rus ordusu 25 Temmuzda Erzincan'a girer. Karadeniz kıyısındaki Rus birlikleri de 1916 sonbaharında Harşit Çayına kadar ilerlemişlerdir.Doğu Anadolu cephesinde ilk başarılı adımı atan askeri birliğimiz, II. Orduya bağlı Diyarbakır Eyaletinin Silvan kasabasında karargâh kurmuş olan XVI. kolordudur. Komutanı Mustafa Kemal Paşadır. Başlattığı saldır hareketi ile 6 Ağustos 1916 da Muş Ovasından Rus'ları çıkarır. Kolordunun diğer tümeni de 7 Eylül günü Bitlis'i Rus işgalinden kurtarır. Bu bölgedeki Rus işgal kuvvetleri XVI. kolordunun saldırıları karşısında Van bölgesine doğru çekilirler. XVI. Kolordu 3 Kasımda yaptığı saldırı ile Van Gölünün güneyindeki Vestan Kasabasında bulunan Rus ve Ermenileri çıkarır. Böylece Van Gölünün güneyinde Rus birliği kalmaz. Mustafa Kemal Paşa kış başladığı için saldırıları durdurur. Aç kalmış 9olan halkın ihtiyaçlarını karşılamak için askerin yiyeceğini ve giyeceğini yerli halkla paylaşır.Rusya 1916 yazında Doğu ana doluda işgal ettiği topraklarda bir Ermeni Devleti kurma çalışmalarına hiç girmez. Rus askeri içerisinde bulunan Ermenilerin de Doğu Anadolu'da katliam yapmalarını durdurmak içinde hiçbir önlem almaz. Rus Hükümeti işgal ettiği topraklarda Rusları yerleştirerek kurduğu çiftliklerle bölgeyi Ruslara mal etmek ister. Hatta Ermenilerin yerleşmemesi için Beyazıt Diyadin ve Eleşkirt yörelerine Rus halkını getiremezse de oralara Rus Kazaklarını getirerek yerleştirmeye başlar Amaç o bölgeyi Rusya'ya kazandırmak içindir.2 Ekim 1914 tarihinde Osmanlı Genelkurmayı ile Alman Hükümeti arasında gizli bir antlaşma imzalanır. Bu antlaşmanın ikinci maddesi şöyledir:""Rusya, Avusturya- Macaristan aleyhinde fiilen askeri tedbirler almak suretile Almanya'yı savaşa girmeğe zorladığı takdirde bu husus Türkiye'nin de savaşa katılması için neden teşkil edecektir. Bu maddeye göre Almanya, Rusya ile savaşa girerse Osmanlı Devleti de savaşa iştirak edecektir.Bu gizli antlaşmanın dördüncü maddesi de şöyledir: Tehdide maruz kalacak Osmanlı topraklarını Almanya lüzumunda silahla savunmayı taahhüt eyler. Yani kısacası savaşta Osmanlı toprakları işgale uğrarsa Alman Ordusu Osmanlı topraklarını korumayı taahhüt ediyor. İki maddeyi de berber yorumladığımız takdirde, Rusya, Almanya'yı savaşa katılmaya zorladığı takdirde, Türkiye Almanya için savaşa katılacaktır. Eğer bu savaşta Osmanlı toprakları işgale uğrarsa, Almanya ordusu ile Osmanlı toraklarını işgalcilere karşı savaşarak koruyacaktır. Bu anlaşma hükümlerine göre Osmanlı Genelkurmaylığındaki Alman Subaylar, Ruslar 16 Şubat 1916 da Erzurum'a kadar Doğu Anadolu'yu işgal edince kendi ordularını göndermeyerek Rus İşgalinin önlenmesi için yeni bir savaş planı hazırlayarak uygulamaya başlarlar. Trakya'daki II. Osmanlı ordusunu Rusları sol kanattan vurmak için görevlendirirler. Fakat Osmanlı topraklarında yolsuzluktan ulaşım zorluğu nedeni ile II. Ordu zamanında plana göre yığınak yapamaz. Ruslar Gümüşhane'yi ve Erzincan'ı da işgal ederler. Yalnız Silvan'da karargâh kurmuş olan XVI. Osmanlı Kolordusu Muş, Bitlis ve Vestan'ı işgalden kurtarır. Diğer işgal edilen bölgelerde Rus'lar bu bölgeyi Ruslaştırmak için planlar yapmaya bile başlar. Dolayısı ile Almanya 2 ve 4. maddeler gereğince Antlaşmada belirtildiği gibi Osmanlıya karşı üstenmelerini yerine getirmez. Üstelik Almanya, Kara Kuvvetleri Komutanlığının ikinci adamı olan General Lüdendorf, Enver Paşa'dan 13 Eylülden 3 Kasım 1914 tarihine kadar Romanya, Galiçya ve Makedonya cephelerine Trakya'daki Tümenlerden 7 tanesini göndermesini ister. Enver Paşa, bu savaşta zaferi Avrupa topraklarında gördüğü için Lüdendorf'un isteklerini derhal yerine getirir. Fakat yiyeceğini aç olan yerli halkla paylaşan XVI. kolordunun isteği olan iaşe isteklerini yerine getirecek bir davranışta dahi bulunmaz. Bu da Başkomutan yardımcısı Enver Paşanın savaş anlayışıdır.