Oğuz Türkleri

Soyumuz, Oğuz Han'dan gelmektedir. Atamız Oğuz Han'ın Gün Han, Ay Han, Yıldız Han, Gök Han, Dağ Han, Deniz Han� adlarında 6 (altı) tane oğlu vardır. Oğuz Hanın her oğlunun da dört tane oğlu vardır. İşte atamız Oğuz Hanın altı oğlundan olan 24 tane torunu, bugünkü 24 Oğuz Boyunu meydana getirmiştir.

Bütün dünyaya yayılan Oğuzlar, bu 24 boya dayanmaktadır. Terekeme diğer adı ile Karakalpaklar Oğuzların Üç-Oklar, Dağ Han, İmirli boyuna mensuplar. Eymür/Imır/İmir; 'pek iyi ve zengin' anlamındadır. Akkoyunlu, Dulkadirli ve Halep Türkmenleri içindeki Eymürlü/İmirlü oymakları, Çıldır ve Tiflis'teki iyi halıcı ve keçeci Terekeme Oymağı bu boydandır. Daha çok kabul gören ise Hunların Batı'ya göçleri sırasında MS. 150'de Borçalı ve Kazak olarak adlandırılan iki Türk boyu halinde kuzeyden Kafkaslar'ı aşarak Kür Irmağı boylarına yerleştikleri. Adlarını verdikleri Borçalı ve Kazak yöreleri onların yeni anavatanı oldu. Gümrü'nün kuzeydoğusundan çıkarak Kür'e karışan Borçalı Çayı ile Pembek dağından çıkarak Aras'a karışan Kazak Çayına da adlarını verdiler. Oralarda yerleşik Arşaklarla savaştılar. Kavimler göçü sırasında yerlerini terk etmediler. Göktürklerin hakimiyeti esnasında da (MS. 552) Göktürk Devletinin batı uç akıncı gücünü oluşturdular. Göktürk Devletinin yıkılmasıyla bölgeye sırasıyla Hazarlar, Araplar ve Oğuzlar (Selçuklular), İldenizler, Harzemşahlar, Cengiz Han, Emir Timur hakim oldu.

Oğuz Türkleri bugün dört ülkede yayılmış olmakla birlikte tümü birbirine yakındırlar. Dört ülkedeki Türkmen illerinin adlarını karşılaştırırsak, görürüz ki birinde bulunan bir ilin ya da boyun öbürlerinde de kolları vardır. Örneğin Harizm'de Tekeler ile Sarılar'ı ve Karakalpaklar'ı görüyoruz. Yurdumuzda Tekeler, bir sancak oluşturacak kadar çoktur, dahası bir bölümü bir zamanlar Rumeli'ye yerleştirilmiştir. Türkiye'de sarılar özellikle Rumkale'de otururlar. Karakalpaklar ise Karapapak ve Terekeme adını alarak Sivas, Kars ve Azerbaycan yörelerine yerleşmişlerdir.

Borçalı 1555'da imzalanan Amasya Antlaşması ile Safeviler'de kalınca Karapapaklar Osmanlı-Safevi mücadelesinin arasında kalmaya devam ettiler. Borçalı'daki Karapapakların bir kısmı başlarına kırmızı bir şerit bağlayarak Şii olduklarını diğer kısım da, başlarına koyun derisinden kara papak koyarak Sünni olduklarını vurguluyorlardı. Başlarında kızıl şerit olanlara Kızılbaş dendi. Gence, Karabağ, Revan, Şirvan ve Şamahı gibi Karapapakların yoğun bulunduğu bölgeler sık sık Safeviler ve Osmanlılar arasında el değiştirdi. Bu süreçlerde Sünni Karapapakların bir kısmı göçe zorlandı. 1728 yılında Osmanlı tarafından oluşturulan Tiflis Eyaleti'nde Karapapaklar; Arpalu Sancağı, Kangar, Ağçakala, Kalp, Çavdar, Baratlu, Paydar, Taşir, Loru, Hasanlu, Pembek de yerleşiklerdi.

Karapapaklar 1828 tarihine kadar Kuzey Azerbaycan'ın Kazak-Şemseddin Hanlığında Borçalı Nehri kıyılarında ve Revan-Gence arasında, Gökçe Gölü civarında yaşadılar. Rus işgalinden önce Osmanlı topraklarında 105 köyde 29.000 Karapapak yaşıyordu. 1826-1828 Rusya-İran Savaşı sırasında Azerbaycan Genel Valisi Abbas Mirza tarafından Azerbaycan'dan çıkarılarak Uşnu'nun doğusundaki Sulduz'a yerleştirildiler. Türkmençay Antlaşması'ndan (1828) sonra bir kol Meraga'nın Sulduz Nahiyesine, diğer kol Kars, Çıldır, Sarıkamış, Arpaçay, Iğdır, Albaba, Çaldıran, Sökmenova, Karaköse ve Taşlıçay civarlarına göç ettiler. Sulduz Bölgesinde Ağcarevane, Ali Dervişli, Çakal Mustafa, Çelebi, Delice Ahi, Hamidşah, Kızanluyı Şiran, Mamaşalu, Okçı, Sultanlu, Tavuklu, Timur gibi aşiretler yaşardı.

Şeyh Şamil'in Ruslara karşı direnişine (1834-1859) Karapapaklar da katıldılar. 1864'te Kafkasya'nın tamamı Rus kontrolüne girdi. 93 harbinde (1877-78) Karapapak komutanı Binbaşı Mehrali Ali Bey Ruslara çok ağır kayıplar verdirerek bölge halkının gözünde destanlaştı. Savaş bitiminde Osmanlıların ganimet olarak verdiği Kars'a Rusların  gelmelerinden sonra, içlere doğru çekilen Karapapaklar Sivas, Tokat ve Zile'de köyler oluşturdular. Çıldır ve Ardahan'daki Karapaklar (ve Terekemeler) önceden Kuzey Azerbaycan'da, Kazah Şemsettin Khanate'nin Kazah ve Borçalı bölgelerindeki Debed ve Borçalı nehirleri boyunca yaşarlardı.

1828 yılında imzalanan Türkmençay Anlaşması'ndan sonra bir bölümü Kars'a ve bir bölümü de İran Azerbaycanının Sulduz bölgesine, Ushnu'nun doğusuna göç etti. Bir başka kayda göre, Terekemeler Hazar denizi kıyısında, Gamri Uzun'dan Derbent'e uzanan ovada yaşarlardı. 90-100 hanelik bir Terekeme grubu, 1904 yılında Türkiye'ye yerleşmek için başvuruda bulundu. Bir kısmı o zaman Rusların elinde bulundurduğu Kars'a, bir kısmı Ağrı, Tutak ve Eleşkirt'e geldi; diğerleri Adana'ya (orada halen bir Terekeme köyü vardır), geri kalanlar ise 1914 yılında Malazgirt'ten Sivas'ın Tutmaç, Büyükköy ve Kurdoğlu köylerine göç ettiler. Fakat, daha önce, 1877'de, Sivas'ta en az bir Terekeme köyü bulunmaktaydı. Diğerleri ise 1921'de Rusların çekilmesiyle Kars'a geldiler; bunlar Gümrü Antlaşmasıyla gerçekleşen nüfus mübadelesiyle Akbaba, Tiflis, Borça ve Kazah bölgelerinden göç ettiler.

1926 Sovyetler Birliği nüfus sayımına göre Güney Kafkasya`da 6.311 kişi kendini Karapapak olarak tanımlamıştır (3252 erkek ve 3059 kadın). 1939'da Stalin tarafından "Azerbaycanlılar" adlı etnik bir grup yoktan var edildikten sonra Azerbaycan'daki diğer bütün Türkler gibi nüfus sayımlarında Karapapaklar da Büyük Sovyet Ansiklopedisi dahil olmak üzere kayıtlarda Azerbaycanlı/Azeri sayıldılar, göründüler.