Orman ağaçlarında gövde-I

Ağaç tepesini yukarı yükselten ve onu taşıyan gövde, aynı zamanda köklerden gelen su ve içindeki mineral besin maddelerini yapraklara ve yapraklardan da üretilen organik maddeleri gövde ve köklerdeki dokulara taşımaktadır. Gövde bu işi, traheid, trahe ve paranşim hücrelerinden oluşan iletim dokuları sayesinde yapabilmektedir. Traheid ve trahe hücreleri köklerden gelen suyu yapraklara iletirler. Paranşim hücreleri ise, yapraklarda üretilen organik besin maddelerini köklere ve depo edilecek dokulara iletirler. Organik besin maddeleri yardımıyla, ağaç her yıl yeni sürgünlerle boylanıp, çapına geliştirdiği yıllık halkalarla kalınlaşmaktadır.

Gövde, her zaman tepe ağırlığını kaldıracak biçimde gelişir. Üstelik rüzgarlara karşı koyacak kadar sağlam bir yapı oluşturur. Tabanı geniş bir koni biçiminde olan gövde, ağacın mekanik olarak ayakta kalmasını, yüksek bir taşıma gücüne sahip olmasını ve tepenin rüzgarlara karşı elastikiyet kazanmasını sağlar. Açıkta veya seyrek meşcerelerde büyüyen ağaçlarda, konik gövde içe doğru çökerek, rüzgarlara karşı gövdenin uç kısmının daha ince ve elastik olmasına neden olur. Böyle ağaçlara cılız ağaç denmektedir. Sık meşcerelerde ağaçlar pek rüzgâra maruz kalmadıkları ve dayanışma içinde oldukları için, gövdelerin konik yapısı dışa doğru şişerek, daha dolgun gövdeye sahip olurlar. Hatta, gövdelerin bu dolgunluğu, gövdenin orta ve alt kısmını silindirik bir yapıya dönüşmesine neden olur.

Gövde, uç tomurcuğun her yıl yeni bir yıllık sürgün vermesiyle uzar. Gövdenin kabuk ile odun kısmı arasında bulunan canlı kambiyum hücrelerinin vejetasyon döneminde bölünüp çoğalmasıyla da her yıl yeni bir yıllık odun halkası oluşmakta ve böylece ağaç kalınlaşmaktadır. 

Kambiyum hücreleri bölünüp çoğalırken, ağacın merkezi yönünde yıllık odun halkası ve kabuğa doğru da ince bir kabuk tabakası oluştururlar. Bu ince kabuk tabakaları yıllar içinde üst üste birikerek, ağacı dış etkilerden koruyan kalın kabuk tabakasını oluştururlar. Kambiyum hücreleri, gövdenin içine doğru daha fazla hücre üretirler. Gövdenin üst kısımları daha genç sürgünlerden oluşmaktadır. Yıllık sürgünlerin yerden yüksekliği hiçbir zaman değişmez ve her sürgün her yıl bir yıllık odun halkası kadar kalınlaşır. Bu büyüme şekli, gövdenin konik bir yapıya sahip olmasını sağlar. Yıllık sürgünlerin uzunluğu, ilk yaşlarda kısa olmasına karşın, yıldan yıla tedrici bir şekilde uzar ve bir maksimum uzunluğa vardıktan sonra yavaş yavaş kısalmaya başlar. Bu nedenle, yaşlı ağaçlarda yıllık sürgünlerin uzunluğu çok kısadır.

Gövdenin uzama ve kalınlaşmasının zamanı ve miktarı, fotosentez olayına, vejetasyon döneminin uzunluğuna, dış faktörlere, ağacın türüne ve durumuna bağlı olarak çok değişir. Ilıman iklim kuşağında bulunan memleketimizde, ağaçların yıllık halkaları iki kısımdan oluşmaktadır. Bahar mevsiminde oluşan birinci kısım iri hücrelerden oluşur, hafiftir ve rengi daha açıktır. Yaz mevsiminde oluşan kısım ise, daha küçük ve kalın kenarlı, koyu renkli ve daha ağır hücrelerden oluşmaktadır. Ağaçların çoğu yılda bir yıllık sürgün verdiği halde, meşe, kayın, kızılçam gibi bazı türler, yılda iki sürgün verebilmektedirler.

Bir yıllık boy sürgünü ne kadar uzunsa, o boy sürgününün olduğu yükseklikteki yıllık odun halkaları da o kadar daha kalın olmaktadır. Bu durum, gövde boyunca yıllık halka kalınlıklarının 

Eşit olmadığını gösterir. Sık meşcerelerde, en uzun yıllık sürgünün bulunduğu yükseklikte, gövde kısa zamanda daha çok kalınlaşır ve bu durum gövdenin silindirik bir yapı almasına neden olur. En uzun yıllık sürgünün bulunduğu yükseklik, açıkta büyüyen ağaçlarda gövdenin alt kısımlarına rastlarken, sık meşcerelerde büyüyen ağaçlarda gövdenin oldukça yukarı kısımlarında bulunur. Vejetasyon döneminde, gövde kalınlaşması önceleri yukarı kısımlarda başlar ve daha sonra kütük kısmına doğru ilerler. Kalınlaşmanın kütük kısmında başlaması yaz başlangıcına rastladığından, gövdenin alt kısımlarındaki yıllık halkalarda bahar odunu görülmez. Bu nedenle, gövdenin kütük kısmına yakın kısımlarındaki yıllık halkalarda yaz odunu miktarı fazla olduğundan, gövdenin bu kısmı daha ağır, dayanıklı ve odunu daha koyu renkli olur. Gölge baskısı altındaki ağaçlarda, gövde kalınlaşması kütük kısmına inmeden önce vejetasyon dönemi biterse, o yıl gövdenin alt kısımlarında yıllık halka oluşmaz.