Orman kuruluşlarından değişik yaşlı saf meşcereler (1)

Gölge (göknar, ladin gibi) veya yarı gölge (sedir, karaçam, kayın gibi) ağaçları ile, yaşam olanakları yeterli bir yetişme ortamında ağaçlandırmalar veya tohumlama yoluyla aynı yaşlı bir genç meşcere meydana getirildiğinde, meşcere yaşlandıkça, güneş ışığı alımı iyi olan ağaçlar hızla gelişir ve komşu ağaçları gölge baskısı altına alırlar. Baskı altında kalan ağaçlar, güneş ışığından yararlanmaları düzeyinde daha yavaş bir gelişme gösterirler. Özellikle gölge ağaçları, gölgeye dayanma kabiliyetleri yüksek olduğu için, gövde boyunca dallanma yaparlar ve böylece, meşcerede düşey bir kapalılık oluşur. Baskıda kalan ağaçlar, kuruyup meşcereden ayrılmazlar ve yaşamlarına uzun yıllar devam ederler. Örneğin, baskıda kalan göknar ağaçlarının 200 yıla kadar yaşamlarını sürdürebildikleri ve bu süre içinde 3-4cm kadar çap yaptıkları tarafımdan saptanmıştır. Aynı yaşlı bir meşcere halinde yaşama başlayan bu meşcerede, ağaçların büyüme hızları çok değişik olması nedeniyle, ağaçlar aynı yaşta olmalarına rağmen, her çaptan ve boydan ağaç bulunur. İyi gelişen ağaçlar kalın çaplı ve uzun boylu olurlar. Bu meşcerelerde tepe tabakası tek katman halinde değil, dalgalı bir yapı gösterir. Hiç gelişemediğinden kuruyup meşcereden ayrılmak zorunda kalan ağaçlar, aşırı baskı altında ve karanlıkta kalan ağaçlardır.

Bu meşcerelerde meşcere yaşının bir anlamı kalmamaktadır. Yani meşcere yaşı, aynı yaşlı meşcerelerde olduğu gibi, ağaçların çapları ve boyları hakkında hiçbir bilgi vermez. Bu meşcereler, idare süreleri yerine amaç çaplarına göre işletilirler. Amaç çapı olarak, hedeflenen belirli bir çap (50-60-70cm gibi) dikkate alınır. Bu çapı aşan ağaçlar kesim çağına gelmiş kabul edilerek, meşcereden kesilerek çıkarılırlar. Bu meşcerelerde yetişkin ağaçlar kesilmeyip büyümeye bırakılırsa, aşırı kalınlaşan ağaçlar bir süre sonra rüzgarlarla veya çeşitli hastalıklar yüzünden devrilerek, meşcereden ayrılmak zorunda kalırlar. Meşcereden ayrılan ağaçların boşluklarında, güneş ışığına kavuşan baskı altındaki ağaçlardan en iyi gelişme gösterenler hızla büyüyerek, boşluğu doldurmaya çalışırlar. Tabi bu süreçte, açılan bir kısım yerlere dökülen tohumlardan da sahaya yeni genç fide ve fidanlar gelir. Böyle ormanlarda yüzyıllar içerisinde, her yıl gelen genç ağaçlar yüzünden meşcerede her yaştan, çaptan ve boydan ağaç oluşur. Bu nedenle, gölge ve yarı gölge ağaçlardan oluşan meşcerelere, değişik yaşlı saf meşcereler adı verilmiştir. Bu meşcerelerin bulunduğu ormanlarda, amaç çapına ulaşan ağaçlar seçilerek, kesilip ormandan çıkarıldığı için, bu ormanlara seçme orman adı da verilmiştir. Bu ormanlarda ağaçların varlığı devamlı olduğu için, bu ormanlara aynı zamanda devamlı orman adı da verilmektedir. Halbuki aynı yaşlı meşcerelerde, idare süresi sonuna gelen meşceredeki tüm ağaçlar kesilip çıkarılmakta ve sahaya yeni bir genç meşcere getirilmektedir.

Seçme kuruluşlu meşcerelerde, ağaçların tepe tabakası dalgalı olduğu için, daha geniş bir güneşlenme alanı vardır. Bu durum, hektardaki bitkisel verimin daha fazla olmasını sağlar. Bunda, her yaştan ve çaptan ağacın köklerinin, yararlanılabilir toprak tabakasının her tarafını işgal etmesinin de etkisi söz konusudur. Bu meşcere kuruluşunda, ağaç sayılarının 4cm'lik çap veya 10cm'lik boy basamaklarına dağılımı azalan bir ters J eğrisi görünümü verir. Yani küçük çap ve boy basamaklarındaki ağaç sayısı çok fazla olup, büyük basamaklara doğru gidildikçe ağaç sayıları azalır. Çap basamaklarındaki ağaçların hacımları toplamı, ince çaplardan kalın çaplara doğru gidildikçe, hızlı bir artış gösterir. Bu meşcerelerde çaplara karşı gelen boyların grafik üzerindeki eğrisi, açık bir S eğrisi (büyüme eğrisi) biçimindedir. Yine bu meşcerelerde ağaçların tepe uzunlukları, ağaçların boyları arttıkça daha uzun olur. Baskıda kalan ağaçların üzerindeki baskı derecesi arttıkça, hem ağaç ve tepe boyları kısalır hem de güneş ışığından yararlanabilmek için, ağaç tepeleri yatay olarak yayılıp genişler. Meşcere içinde kalın çaplı bir ağacın yaşı, ince çaplı bir ağacın yaşından küçük olabilir. Bu nedenle seçme ormanların tanıtılmasında, yaş sınıfları yerine çap sınıfları kullanılmaktadır. Yani, çap basamaklarındaki ağaç sayıları ile hacım miktarları önemli olmaktadır.

Seçme orman meşcereleri, yetişme ortamının verimliliğinden (bonitetinden) oldukça etkilenir. Düşük bonitetli yetişme ortamlarında meşcere, iki veya tek katlı bir görünüm alır. Yetişme ortamının boniteti düştükçe, baskıda kalan ağaçların gölgeye dayanma kabiliyetleri azalır ve bu yüzden, boy büyümeleri çok yavaşlar. Bu durum, meşcerelerin iki katlı olmalarına neden olur. Bonitet daha da düşerse, galip ağaçların boy büyümesi yavaşlar ve tepeleri genişler. Bu durum, alt tabakaya gençliğin gelmesini engellediği için, meşcere aynı yaşlı meşcereler gibi, tek katlı bir görünüm alır. Bu meşcerelerde çap ve boylar yeterince gelişemezler.