Örnekleme

Orman ekosistemindeki her canlı türü, sayısız rasgele etkenlerin etkileri sonucu var olduğundan, önemli farklılıklar gösterir. Bu nedenle, doğadaki her canlı türünün bireyleri (elemanları), zaman ve mekân içerisine dağılmış ve rastgele etkenler yüzünden önemli ayrıcalıklar gösteren, sonsuz bireyli bir toplum olarak düşünülür. 

Bu toplumun tüm bireylerini kavramak ve onların belli bir özelliğinin tamamını ölçmek imkânsızdır. Elemanların belli özelliği deyince; bir fidanın dikiminde harcanan işgücü, bir fidanın sınırlı bir zaman birimindeki büyüme miktarı, bir ağacın kesim zamanındaki hacmi, kesim ve taşıma gideri, odununun niteliği ve satış fiyatı gibi özellikler anlaşılmalıdır. 

Bu özellikler toplumun her bireyinde farklı bir değere sahiptir. Toplumun sınırsız sayıdaki bireyleri ölçülemeyince, yine de toplum hakkında bir bilgi sahibi olmak için, toplum içinden rastgele alınan sınırlı sayıdaki bireyler üzerinden, ölçüm yapılması ve bunların ortalama değerinin bulunması yoluna gidilmektedir. Toplum içinden sınırlı sayıda rastgele bireylerin alınıp ölçülmesi olayına örnekleme adı verilmektedir. Sınırlı sayıdaki elemanlar gurubuna ise, örnek denilmektedir.

Örnekleme, iki farklı şekilde yapılmaktadır; bilinçli örnekleme ve rastgele örnekleme. Bilinçli örneklemede, toplumun değişik kısımlarını temsil ettiği düşünülen bir veya birkaç birey rastgele alınır. Bunlar incelenir, ilgilenilen özellikleri ölçülür ve tanımlanırlar. Bunlardan elde edilen verilere istatistik yöntemler uygulanarak, ortalama gibi istatistiki değerler, toplumu temsil edemeyeceği ve anlamsız olacakları için hesaplanmazlar. 

Rastgele örneklemede ise, homojen (tekdüze) toplumun tüm bireylerine mümkün olduğunca eşit olarak, örneğe girme şansı (olasılığı) tanınır. Buradaki eşitlik, sınırsız bireylere sahip toplumlarda gerçekleştirilememektedir. Bu durumda, toplum içinden kavranacak kadar çok bireye sahip, bir çerçeve toplum tanımlanmakta ve örnekleme, bu çerçeve toplum içinde yapılmaktadır. Çerçeve toplum içinde eşitlik, kısmen sağlanabilmektedir. Heterojen toplumlar, homojen toplumlara ayrıldıktan sonra, her homojen toplumda rastgele örnekleme uygulanmaktadır. Örneğe giren bireylerin hedeflenen özellikleri ölçülür ve elde edilen veriler istatistik yöntemler yardımıyla değerlendirilerek, toplumu temsil eden istatistik değerler bulunur. Örnekteki birey sayısı genellikle 30-100 arasında olmakta ve buna da örnek büyüklüğü denilmektedir.

Örnekten elde edilen ve birbirinden farklı değerlere sahip olan veriler, normal dağılım denilen çan eğrisi biçiminde bir dağılım gösterirler. Bu dağılımda, veriler aritmetik ortalamaya yaklaştıkça sayıları artar, uzaklaştıkça sayıları azalır ve çok uzaklaştıkça sayıları sıfırlanır. Yine bu dağılımda, veriler arasındaki farkların aritmetik ortalamasına standart sapma adı verilmekte ve bu değer, toplumu temsil eden bir istatistik değer olmaktadır. Standart sapma küçüldükçe, veriler aritmetik ortalama civarında yoğunlaşmakta ve aksi durumda, veriler ortalamadan uzaklaşmaktadır. 

Örnek içerisindeki her bireye, araştırma birimi adı verilmektedir. Araştırma birimi tek bir bireyden oluşacağı gibi, belli sayıda bireyden oluşan küçük bir gurubu da temsil edebilir. Bu durumda, bu küçük guruba Ünite adı verilir. Araştırma ünitesi, bir birimlik alan (hektar gibi), hacim (m3 gibi) ve zaman (yıl gibi) olabilmektedir. 

Ünitelerden oluşan bir örnekte, her bir üniteyi temsil eden veri, çerçeve toplumun bir elemanı veya bireyi sayılır. Üniteler üzerinde, gözlem, ölçüm, sayım ve deneyler yapılarak, örnek verileri elde edilmiş olur. Burada birey, birim ve ünite kavramlarının, toplumun elemanları manasında kullanıldığına dikkat edilmelidir. Yani bir toplum, birey, birim veya ünitelerden oluşmaktadır.

Ünitenin büyüklüğü, araştırmanın konusuna göre değişir. Örneğin, ormanda yaprakların alan üzerindeki sayılarını bulmak için, 0,5 m2'lik alanlar birer ünite olabileceği gibi, ormanın servetinin bulunmasında, bir hektarlık alanlar birer ünite olabilir.